Tin Khu Vực 
Trong những năm gần đây, chương trình “Mỗi xã một sản phẩm” (OCOP) đã khẳng định vai trò quan trọng trong việc khơi dậy nội lực cộng đồng, phát triển sản phẩm nông thôn gắn với lợi thế địa phương. Hàng chục nghìn sản phẩm đã được đánh giá, phân hạng sao, mở ra cơ hội tiếp cận thị trường hiện đại, trong nước và quốc tế.
Tuy nhiên, đằng sau sự khởi sắc ấy, một vấn đề lớn đang dần bộc lộ, đó là sự thiếu hụt các cơ chế bảo vệ thương hiệu, khiến nhiều sản phẩm OCOP dễ dàng bị sao chép, làm giả, đánh cắp uy tín. Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng và cạnh tranh khốc liệt, gắn sao chỉ là bước khởi đầu. Điều cốt lõi để OCOP phát triển bền vững chính là xây dựng được hệ sinh thái pháp lý và công nghệ đủ mạnh, đủ rộng để bảo vệ giá trị thật đến cùng.
Khi thương hiệu OCOP trở thành “con mồi” của hàng giả, hàng nhái
Tại Ninh Thuận (cũ), nay là tỉnh Khánh Hoà, thủ phủ của nho và táo sạch, Hợp tác xã Kinh doanh dịch vụ Xuân Hải là một trong những đơn vị tiên phong ứng dụng tiêu chuẩn VietGAP, đầu tư bài bản vào bao bì và kênh phân phối. Sản phẩm nho, táo của Hợp tác xã đã được công nhận OCOP 4 sao, có mặt tại nhiều siêu thị và sàn thương mại điện tử.
Tuy nhiên, ông Trần Cao Tiên, Giám đốc Hợp tác xã cho biết: “Ngay sau khi sản phẩm được gắn sao, chúng tôi phát hiện trên thị trường xuất hiện nhiều loại nho không rõ nguồn gốc nhưng vẫn gắn mác ‘OCOP Ninh Thuận’. Người tiêu dùng không thể phân biệt đâu là thật, đâu là giả và chính thương hiệu của chúng tôi bị ảnh hưởng trực tiếp”.
Vườn nho của Hợp tác xã Kinh doanh dịch vụ Xuân Hải.
Với các sản phẩm nông nghiệp tươi sống như nho, táo, việc sao chép, mạo danh vô cùng dễ dàng nếu thiếu cơ chế truy xuất nguồn gốc minh bạch. Trong khi đó, không ít sản phẩm OCOP hiện vẫn chưa có mã QR truy xuất theo chuẩn quốc gia, hoặc nếu có thì cũng không cập nhật đầy đủ, thiếu liên kết với dữ liệu tập trung. Tình trạng “gắn sao nhưng không bảo vệ” đang trở nên phổ biến.
Câu chuyện tương tự cũng diễn ra với các sản phẩm đặc sản vùng núi Tây Bắc của Hợp tác xã Chế biến thực phẩm tỉnh Lào Cai như thịt trâu sấy, thịt lợn sấy, ba chỉ sấy, lạp xưởng hay cá hồi hun khói được bà Vũ Thị Thắm và các cộng sự kỳ công phát triển thành thương hiệu OCOP 4 sao. Thế nhưng khi đưa sản phẩm lên các sàn thương mại điện tử, bà Thắm bất ngờ khi thấy nhiều gian hàng bán “trâu gác bếp” gắn mác OCOP nhưng chất lượng kém, không rõ nguồn gốc.
“Có khách hàng mua phải sản phẩm kém chất lượng, rồi quay sang phàn nàn với Hợp tác xã chúng tôi. Điều đó không chỉ ảnh hưởng đến doanh thu, mà quan trọng hơn, là làm giảm niềm tin vào chính sản phẩm thật”, bà Vũ Thị Thắm, Giám đốc Hợp tác xã chế biến thực phẩm của tỉnh Lào Cai chia sẻ.
Chị Vũ Thị Thắm, Giám đốc Hợp tác xã chế biến thực phẩm của tỉnh Lào Cai
Đáng chú ý, theo thống kê không chính thức, hiện có chưa đến 30% sản phẩm OCOP được đăng ký bảo hộ sở hữu trí tuệ hoặc nhãn hiệu hàng hóa. Việc gắn sao được các chủ thể quan tâm như một bước định vị thị trường, nhưng sau đó, phần lớn lại không đủ điều kiện tài chính, nhân sự hoặc hiểu biết pháp lý để tiếp tục quá trình bảo vệ thương hiệu.
Trong khi đó, các đối tượng làm giả hàng hóa lại ngày càng tinh vi, lợi dụng sự thiếu chặt chẽ trong khâu quản lý để trục lợi. Hàng giả không chỉ “ăn theo” thương hiệu OCOP, mà còn gây hại lâu dài cho uy tín của cả hệ thống sản phẩm địa phương.
Rõ ràng, trong khi việc đánh giá, phân hạng OCOP ngày càng chuyên nghiệp và bài bản, thì cơ chế hậu kiểm và bảo vệ lại chưa theo kịp. Gắn sao không đồng nghĩa với an toàn thương hiệu. Nếu các sản phẩm OCOP không được “trang bị vũ khí” pháp lý và công nghệ để chống lại hàng nhái, chúng sẽ sớm bị đánh bật khỏi thị trường hoặc rơi vào vòng luẩn quẩn của mất giá trị, mất uy tín.
Cần xây hệ sinh thái bảo vệ đến cùng
Để sản phẩm OCOP thực sự vươn xa, khẳng định vị thế trong chuỗi giá trị toàn cầu, điều cần thiết là phải thay đổi tư duy: không coi việc gắn sao là điểm kết thúc, mà là điểm xuất phát của một hành trình dài, hành trình giữ gìn, bảo vệ và nâng tầm giá trị thật.
Một trong những trụ cột đầu tiên cần được củng cố là hệ thống pháp lý hỗ trợ bảo hộ sở hữu trí tuệ. Các hợp tác xã, doanh nghiệp OCOP phần lớn đều nhỏ và siêu nhỏ, thiếu kiến thức và năng lực triển khai các thủ tục pháp lý phức tạp.
“Chúng tôi nay đã có mã truy xuất nguồn gốc cho các sản phẩm của hợp tác xã, từ đó nguy cơ bị nhái, giả mạo sản phẩm của giảm dần, người tiêu dùng có thể yên tâm sử dụng sản phẩm chuẩn, chính hãng”, ông Trần Cao Tiên cho biết. Theo ông, nếu không có cơ chế tư vấn, hỗ trợ chuyên sâu về pháp lý tại các địa phương, phần lớn chủ thể OCOP sẽ không đủ nguồn lực theo đuổi việc bảo hộ thương hiệu, nhất là trong bối cảnh cạnh tranh khốc liệt hiện nay.
Ông Trần Cao Tiên, Giám đốc Hợp tác xã kinh doanh dịch vụ Xuân Hải.
Công nghệ truy xuất nguồn gốc được coi như một trụ cột để bảo vệ thương hiệu và sản phẩm OCOP. Một số địa phương tiên phong như Hà Nội, Quảng Ninh đã bước đầu ứng dụng nền tảng mã QR cho sản phẩm OCOP, tuy nhiên phần lớn vẫn dừng ở cấp cơ sở, chưa có cơ chế liên thông dữ liệu quốc gia. Điều này khiến việc xác thực thông tin gặp khó khăn, người tiêu dùng không thể tra cứu hành trình sản phẩm một cách đầy đủ và minh bạch.
"Ban đầu, các sản phẩm của Hợp tác xã cũng gặp tình trạng bị các đối thủ làm giả, làm nhái. Nhưng sau một thời gian, chúng tôi phát hiện ra và có các biện pháp xử lý thì tình trạng ấy cũng không còn nữa. Giờ sản phẩm OCOP đều đã có giấy tờ đầy đủ, có truy xuất nguồn gốc, có bảo hộ thương hiệu rồi nên tình trạng hàng giả, hàng nhái cũng giảm bớt", bà Vũ Thị Thắm chia sẻ.
Cần nhấn mạnh rằng, người tiêu dùng chính là “người giữ cửa” cuối cùng của OCOP. Nếu họ có đầy đủ công cụ để phân biệt thật - giả, nếu họ được tiếp cận thông tin minh bạch và có niềm tin vào hệ thống xác thực, thì hàng nhái, hàng giả sẽ không còn đất sống. Nhưng để đạt được điều đó, truyền thông phải đi trước một bước. Mỗi sản phẩm OCOP cần được kể một câu chuyện về nguồn gốc, văn hóa, con người. Khi đó, sản phẩm không còn là món hàng đơn thuần, mà là biểu tượng của niềm tự hào địa phương. Và niềm tự hào đó phải được bảo vệ đến cùng.
OCOP không chỉ là chương trình dán nhãn, mà là chiến lược phát triển giá trị bền vững. Muốn OCOP vươn xa và trường tồn, phải có một hệ sinh thái mạnh mẽ gồm pháp lý, công nghệ và truyền thông cùng vận hành. Chỉ khi nào sản phẩm OCOP được bảo vệ toàn diện, từ giấy tờ đến dữ liệu, từ bao bì đến niềm tin người dùng thì khi ấy, chúng mới thực sự bước được ra thế giới bằng giá trị thật của mình.
