Liên kết sản xuất, tiêu thụ: Mở lối cho nông sản vùng dân tộc thiểu số

Bà con vùng cao yên tâm bám đất, làm giàu từ nông nghiệp

Trên những thửa ruộng thoai thoải của xã Nghĩa Đô, tỉnh Lào Cai, tiếng cười xen lẫn tiếng cắt dưa lách tách trên tay người dân các bản Mường Kem, Nà Luông hay Bản Hón. Những quả dưa chuột căng bóng, mượt mà, vừa mới rời khỏi dây đã được doanh nghiệp thu mua tận ruộng. Không cò kè mặc cả, không thấp thỏm chờ thương lái, không còn cảnh “được mùa mất giá”, chuỗi liên kết sản xuất, tiêu thụ đang giúp bà con vùng cao yên tâm bám đất, làm giàu từ nông nghiệp.

Đây là vụ dưa thứ hai mà chị Ma Thị Đẹp ở bản Mường Kem tham gia sản xuất theo mô hình liên kết. Một hecta dưa chuột của gia đình chị được chăm sóc bài bản theo kỹ thuật mà doanh nghiệp hướng dẫn, không chỉ cho năng suất cao mà còn mang lại thu nhập vượt trội so với trồng lúa truyền thống. “Dưa dễ trồng, dễ chăm sóc, ít sâu bệnh, lại có công ty thu mua ổn định, nên chúng tôi yên tâm đầu tư”, chị nói, tay vẫn thoăn thoắt thu hoạch những quả dưa vừa độ.

Cùng bản với chị Đẹp, gia đình anh Hoàng Văn Điệp mạnh dạn chuyển đổi 2,5 sào ruộng sang trồng dưa. Mỗi ngày, gia đình thu được khoảng 2 tạ dưa, thu về 600.000 - 700.000 đồng. Với sản lượng vụ đầu dự kiến khoảng 5 tấn, mô hình liên kết giúp anh Điệp có khoản thu nhập vài chục triệu đồng, con số không dễ đạt được nếu vẫn gắn bó với cây lúa.

Điểm khác biệt lớn nhất của mô hình trồng dưa chuột tại Nghĩa Đô không chỉ nằm ở cây giống, mà là cả chuỗi hỗ trợ từ giống, phân bón, hướng dẫn kỹ thuật đến bao tiêu đầu ra. 48 hộ dân tham gia, với diện tích 5,2 ha tại các thôn Mường Kem, Nà Luông, Bản Hón và Bản Hốc, đều được công ty đồng hành từ lúc xuống giống đến lúc hái quả. Dưa được mua tận ruộng với giá từ 2.000 - 15.000 đồng/kg, thu hoạch đến đâu, doanh nghiệp thu mua đến đó. Chỉ sau hai ngày đầu tiên, hơn 3 tấn dưa đã được thu mua, mở ra kỳ vọng bền vững cho người trồng.

Từ những ruộng dưa Nghĩa Đô, tư duy sản xuất nông nghiệp kiểu mới đang lan rộng ra nhiều vùng khác của tỉnh Lào Cai. Cây dâu tằm, từng bị chặt bỏ vì khó tiêu thụ nay đang hồi sinh mạnh mẽ tại xã Bảo Hà. Hợp tác xã Nấm Tam Đảo (tỉnh Phú Thọ) đã liên kết với hàng chục hộ dân trồng dâu, nuôi tằm, bao tiêu sản phẩm với giá ổn định 120.000 đồng/kg kén. Một ha dâu đạt doanh thu gần 150 triệu đồng, trừ chi phí, bà con lãi tới 70 triệu đồng, gấp nhiều lần trồng ngô.

Ông Nguyễn Ngọc Khoa, một nông dân ở Bảo Hà chia sẻ: “Nuôi tằm nửa tháng mà đã thu được mười mấy triệu, làm gì có cây nào bằng!”. Từng bước, dâu tằm trở lại, như một phép thử thành công cho mô hình nông nghiệp chuỗi khép kín.

Không riêng dưa chuột hay dâu tằm, những cây trồng bản địa như quế, chè, dứa… cũng đang bước vào chuỗi liên kết. Hợp tác xã Thịnh Phong ở xã Bản Lầu là một điển hình: 35 ha dứa, chè được trồng, chăm sóc theo hướng kỹ thuật cao, được bao tiêu sản phẩm và hướng dẫn cập nhật thông tin thị trường, giá vật tư nông nghiệp. Hơn 14 lao động được tuyển dụng ổn định với mức lương từ 6 - 9 triệu đồng/tháng; vào mùa vụ, hàng trăm lao động thời vụ có thêm việc làm từ khâu thu hái, sơ chế đến đóng gói.

Bên cạnh đó, Hợp tác xã Thịnh Phong còn liên kết với 3 tổ hợp tác có 50 thành viên và tiêu thụ dứa cho hơn 120 hộ xung quanh, sản lượng đạt từ 3.000 - 3.500 tấn/năm. Giá cả linh hoạt theo thỏa thuận, thanh toán hàng tháng, giúp bà con yên tâm gắn bó với cây dứa, cây chè lâu dài.

Những mô hình như Nghĩa Đô, Bảo Hà, Bản Lầu không chỉ là “điểm sáng” kinh tế mà còn là hạt nhân làm thay đổi tư duy sản xuất của người dân vùng cao. Thay vì “mạnh ai nấy làm”, “được giá thì bán, rớt giá thì bỏ”, giờ đây bà con bước vào chuỗi với vị thế người đồng hành cùng doanh nghiệp, không chỉ bán sản phẩm mà còn được “bán niềm tin”.

Khi chính sách và thị trường cùng đi chung một nhịp

Chìa khóa cho thành công của các mô hình liên kết không chỉ nằm ở sự đồng lòng của người dân, mà còn đến từ sự hậu thuẫn mạnh mẽ của các chương trình phát triển kinh tế vùng dân tộc thiểu số. Năm 2024, tỉnh Lào Cai đã chủ động sử dụng nguồn vốn của Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi để đầu tư đúng nơi, đúng chỗ, đúng nhu cầu.

Tổng cộng, có 138 dự án được hỗ trợ triển khai, trong đó 23 dự án là mô hình liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị, 115 dự án hỗ trợ sản xuất cộng đồng. Gần 6.000 người dân tham gia, với tổng kinh phí hỗ trợ từ ngân sách nhà nước trên 110 tỷ đồng, một con số không nhỏ với một địa phương vùng cao. Các dự án không chỉ hỗ trợ giống cây, giống vật nuôi chất lượng cao, phân bón, mà còn tổ chức đào tạo, tập huấn kỹ thuật, hướng dẫn canh tác an toàn, tiếp cận thị trường.

Tại các xã vùng cao, mô hình trồng cây ăn quả ôn đới như mận, lê, đặc biệt là cây dược liệu, đang dần chứng minh hiệu quả. Nhiều hộ dân lần đầu tiên được tiếp cận với giống cây chất lượng, được hướng dẫn bài bản và chứng kiến năng suất vượt trội. Đó không chỉ là bước cải thiện kinh tế, mà còn là bước chuyển tư duy, từ làm nông để sống sang làm nông để giàu.

Cách làm này mang dấu ấn phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền địa phương và các hợp tác xã, tổ hợp tác, doanh nghiệp. Đặc biệt, hợp tác xã giờ không chỉ là nơi tập hợp nông dân mà còn là “nhạc trưởng” trong chuỗi sản xuất, từ khâu đầu vào đến đầu ra. Người dân không còn đơn lẻ trên hành trình làm nông nghiệp mà được dẫn dắt, nâng đỡ, bảo vệ quyền lợi.

Hướng đến năm 2025, Lào Cai đặt mục tiêu giảm hơn 2.000 hộ cận nghèo, có trên 60% xã đạt tiêu chí hộ nghèo theo chuẩn nông thôn mới và xây mới hoặc sửa chữa hơn 3.000 căn nhà cho hộ nghèo, cận nghèo. Trong bản đồ hành động đó, mô hình liên kết nông nghiệp là điểm nhấn quan trọng, vừa giảm nghèo, vừa phát triển bền vững.

Để hiện thực hóa, tỉnh cho biết sẽ tiếp tục mở rộng các mô hình liên kết hiệu quả, đồng thời phối hợp với bộ ngành và Liên minh Hợp tác xã Việt Nam để vận động thành lập thêm nhiều HTX mới một cách “lấy tổ chức làm gốc”, lấy nông dân làm trung tâm. Với cách làm bài bản, đầu tư đúng chỗ, chuỗi liên kết đang là chìa khóa mở ra cánh cửa no đủ cho người dân vùng cao.

Từ những ruộng dưa ở Nghĩa Đô, những vườn dâu xanh ngắt ở Bảo Hà, đến những đồi chè mướt mát ở Bản Lầu… một diện mạo nông nghiệp bản địa mới đang hình thành. Không còn manh mún, tự phát, nông nghiệp Lào Cai giờ đã có quy hoạch, có đối tác, có cam kết, có đầu ra như những bánh răng khớp chặt trong cỗ máy kinh tế địa phương. Khi người nông dân không còn làm một mình. Khi hạt giống được chọn đúng. Khi chính sách đồng hành sát gót. Khi doanh nghiệp thực sự tin vào nông sản bản địa. Đó là lúc, mô hình liên kết không còn là một khái niệm, mà trở thành hiện thực sống động trên từng thửa ruộng, từng ánh mắt vui mừng ngày thu hoạch.

Nguồn vốn của các Chương trình Mục tiêu quốc gia về phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi tỉnh Lào Cai được sử dụng tập trung vào xây dựng và phát triển các mô hình sản xuất phù hợp với đặc thù của địa phương, tập trung phát triển các ngành hàng chủ lực của tỉnh (cây chuối, cây quế, cây dược liệu,…). Các dự án hỗ trợ giống cây trồng, giống vật nuôi chất lượng cao, ứng dụng khoa học kỹ thuật và đào tạo tập huấn, chuyển giao công nghệ đã giúp đồng bào dân tộc thiểu số nâng cao năng suất và thu nhập.