Xăng E10, bước đi tất yếu trong chiến lược năng lượng và môi trường quốc gia

Trong bối cảnh toàn cầu đang đối mặt với những thách thức ngày càng nghiêm trọng từ biến đổi khí hậu, cạn kiệt tài nguyên và yêu cầu cấp bách về chuyển dịch năng lượng, việc sử dụng các loại nhiên liệu sinh học, đặc biệt là xăng E10, không chỉ là một xu thế, mà đã trở thành bước đi chiến lược của nhiều quốc gia. Tại Việt Nam, E10 (xăng pha 10% ethanol sinh học và 90% xăng khoáng) đang nổi lên như một giải pháp năng lượng thông minh, góp phần đảm bảo an ninh năng lượng, giảm phát thải khí nhà kính và hướng tới nền kinh tế xanh, tuần hoàn và phát triển bền vững.

Sự lựa chọn mang tính chiến lược

Phù hợp với xu thế chuyển dịch năng lượng toàn cầu. Việt Nam đang đứng trước áp lực lớn từ biến đổi khí hậu, cam kết phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 (COP26), và nhu cầu đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia. Cơ cấu năng lượng sơ cấp vẫn phụ thuộc nhiều vào nhiên liệu hóa thạch, đặc biệt là than đá và xăng dầu nhập khẩu. Trong khi đó, nguồn năng lượng tái tạo (điện mặt trời, điện gió) phát triển nhanh nhưng chủ yếu phục vụ phát điện chứ chưa đáp ứng nhu cầu nhiên liệu cho giao thông, một lĩnh vực tiêu thụ hơn 65% lượng xăng dầu.

Theo Tổ chức Năng lượng quốc tế (IEA), đến năm 2030, khoảng 30% nhiên liệu sử dụng trong giao thông vận tải cần là năng lượng tái tạo hoặc có hàm lượng carbon thấp để đạt mục tiêu trung hòa carbon vào năm 2050. Nhiên liệu sinh học, đặc biệt là xăng sinh học E10 là một phần thiết yếu trong chiến lược chuyển dịch này. Các nước như Hoa Kỳ, Brazil, Thái Lan, Philippines, Ấn Độ… đều đã áp dụng E10 hoặc thậm chí E20, E85 từ hơn một thập kỷ trước để giảm phụ thuộc vào xăng dầu hóa thạch và giảm ô nhiễm không khí.

Việt Nam, với cam kết đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 theo COP26, cần có những giải pháp hiện thực và ngắn hạn để bắt đầu quá trình chuyển đổi. Việc thay thế dần xăng RON 95 bằng E10 là lựa chọn phù hợp với điều kiện thực tiễn, chi phí hợp lý, không cần đầu tư lớn vào hạ tầng mới mà vẫn giảm đáng kể phát thải.

Xăng E10, đòn bẩy giảm phát thải và bảo vệ môi trường. Nhiều nghiên cứu trong nước và quốc tế đã khẳng định, xăng E10 giúp giảm 20% khí CO và HC, giảm 5 - 7% khí NOx và gần 30% hạt bụi siêu mịn so với xăng RON 95. Ethanol có chỉ số octan cao, giúp tăng hiệu suất cháy và giảm hiện tượng cháy không hoàn toàn. Đồng thời, do được sản xuất từ sinh khối thực vật, ethanol là nhiên liệu “tái tạo được”, có vòng tuần hoàn carbon ngắn, ít để lại “dấu chân carbon” hơn các loại nhiên liệu hóa thạch. Theo Viện Dầu khí Việt Nam (VPI), nếu thay thế toàn bộ xăng RON 95 bằng E10, mỗi năm Việt Nam có thể giảm khoảng 1,2 - 1,5 triệu tấn khí CO₂. Đây là con số đáng kể trong lộ trình giảm phát thải quốc gia, đặc biệt trong bối cảnh giao thông đường bộ chiếm gần 18% tổng phát thải khí nhà kính toàn quốc.

Ngoài ra, việc sản xuất ethanol từ sắn, mía và các phụ phẩm nông nghiệp tạo ra chuỗi giá trị sinh học liên hoàn, giúp tái sử dụng chất thải nông nghiệp, giảm phát thải khí metan từ quá trình phân hủy hữu cơ. Bã thải từ sản xuất ethanol còn có thể dùng làm thức ăn chăn nuôi, phân bón hữu cơ hoặc nguyên liệu cho công nghiệp khác. Như vậy, xăng E10 không chỉ là giải pháp kỹ thuật, mà còn là “cú hích” cho mô hình kinh tế tuần hoàn carbon thấp, hướng đi tất yếu trong chính sách phát triển bền vững tại Việt Nam.

Trụ cột của chiến lược năng lượng quốc gia

Hạ tầng và năng lực sản xuất đã sẵn sàng. Hiện nay, Việt Nam có 6 nhà máy sản xuất ethanol đạt chuẩn dùng cho pha chế xăng sinh học với tổng công suất khoảng 750.000 - 800.000 m³/năm. Trong đó, 3 nhà máy lớn gồm: Ethanol Dung Quất, Ethanol Bình Phước và Ethanol Đồng Nai có khả năng đáp ứng đủ nhu cầu ethanol nếu thay thế hoàn toàn xăng RON 95 bằng E10. Bên cạnh đó, các doanh nghiệp như Petrolimex, PVOIL đã đầu tư hệ thống trộn, phân phối xăng sinh học E5 từ năm 2018. Điều này cho thấy, hạ tầng kỹ thuật và logistics cho E10 đã cơ bản sẵn sàng.

Tuy nhiên, vẫn còn những điểm nghẽn cần giải quyết, trong đó, tâm lý tiêu dùng là thách thức lớn nhất. Dù E5 RON 92 đã được sử dụng phổ biến, nhưng người tiêu dùng vẫn chưa hoàn toàn tin tưởng vào E10, đặc biệt khi so sánh với xăng RON 95. Một bộ phận người dân lo ngại E10 làm giảm công suất động cơ, ảnh hưởng đến tuổi thọ xe hoặc gây ăn mòn hệ thống nhiên liệu, dù các nghiên cứu đã chứng minh điều ngược lại nếu dùng đúng chuẩn kỹ thuật. Nguyên nhân một phần đến từ thiếu thông tin minh bạch, truyền thông chưa hiệu quả và tâm lý sính ngoại, cho rằng xăng “nguyên chất” tốt hơn xăng pha. Vì vậy, để thúc đẩy E10, cần có chiến dịch truyền thông mạnh mẽ, dựa trên bằng chứng khoa học và minh bạch về tiêu chuẩn chất lượng.

Bên cạnh đó, hệ sinh thái sản xuất, phân phối trong nước còn manh mún. Hiện mới chỉ có 2 nhà máy sản xuất ethanol đang hoạt động ổn định là Dung Quất, Bình Phước. Hệ thống phân phối chưa phủ đều tại các tỉnh miền Bắc và miền Trung.

Chính sách hỗ trợ chưa đồng bộ. Giá bán E10 chưa có ưu đãi rõ rệt so với RON95, chưa tạo động lực chuyển đổi từ người tiêu dùng. Chính sách khuyến khích đầu tư sản xuất ethanol, phân phối xăng sinh học còn chưa đủ mạnh.

Để triển khai xăng E10 hiệu quả, Việt Nam có thể học tập những kinh nghiệm từ quốc tế như: Brazil là điển hình toàn cầu về thành công với xăng sinh học. Từ những năm 1970, nước này đã đối mặt với khủng hoảng năng lượng bằng cách đầu tư mạnh mẽ vào sản xuất ethanol từ mía đường. Đến nay, hơn 90% xe ô tô tại Brazil sử dụng nhiên liệu E27 hoặc E100, trong đó ethanol chiếm tới 48% tổng lượng nhiên liệu vận tải. Nhờ chính sách thuế ưu đãi, tín dụng xanh, cam kết sản lượng tiêu thụ tối thiểu và truyền thông mạnh mẽ, Brazil không chỉ đảm bảo an ninh năng lượng, mà còn tạo ra hàng triệu việc làm trong nông nghiệp, công nghiệp ethanol.

Trong khi đó, Hoa Kỳ hiện sử dụng phổ biến E10, E15 và E85 (cho xe chuyên dụng), với chính sách Renewable Fuel Standard (RFS) bắt buộc các nhà sản xuất nhiên liệu phải pha một tỷ lệ ethanol nhất định. Tương tự, Liên minh châu Âu (EU) yêu cầu ít nhất 10% năng lượng trong giao thông vận tải đến từ năng lượng tái tạo vào năm 2030 và ethanol là công cụ quan trọng để đạt được mục tiêu này. Điểm chung của các quốc gia này là khung pháp lý minh bạch, tiêu chuẩn kỹ thuật rõ ràng và lộ trình bắt buộc pha trộn, từ đó tạo niềm tin cho doanh nghiệp và người tiêu dùng.

Để E10 trở thành trụ cột của chiến lược năng lượng quốc gia, Việt Nam cần nhanh chóng hoàn thiện khung pháp lý và lộ trình bắt buộc. Chính phủ cần sớm ban hành lộ trình thay thế dần xăng RON 95 bằng E10 với thời gian cụ thể, kèm theo tiêu chuẩn kỹ thuật bắt buộc. Song song đó, cần điều chỉnh chính sách thuế, phí để bảo đảm giá xăng E10 luôn hấp dẫn hơn xăng khoáng, phản ánh đúng chi phí xã hội và môi trường của mỗi loại nhiên liệu.

Cùng với đó là ưu đãi tài chính và tín dụng xanh cho ethanol nội địa. Cần có các gói ưu đãi tín dụng, quỹ đầu tư xanh hoặc hỗ trợ lãi suất cho các dự án sản xuất ethanol và phát triển nguyên liệu bền vững. Đồng thời, xây dựng chuỗi cung ứng vùng nguyên liệu ethanol quy mô lớn, gắn với nông dân và hợp tác xã, để đảm bảo nguồn cung ổn định.

Đầu tư nâng cấp hệ thống kho, bồn, trạm phối trộn ethanol tại các đầu mối xăng dầu lớn. Phát triển vùng nguyên liệu ethanol tập trung: Kết hợp quy hoạch vùng sắn nguyên liệu tại Tây Nguyên, Đông Nam Bộ; xây dựng liên kết giữa nông dân, doanh nghiệp, nhà nước.

Đặc biệt là truyền thông xây dựng niềm tin tiêu dùng. Bộ Công Thương cần phối hợp chặt chẽ với các hiệp hội ô tô, doanh nghiệp xăng dầu và các chuyên gia để thực hiện các chiến dịch truyền thông quốc gia, minh bạch hóa chất lượng E10, công bố đánh giá tác động kỹ thuật và bảo hành xe đối với loại nhiên liệu này.

Xăng E10 không đơn thuần là một loại nhiên liệu thay thế. Nó là bước đi chiến lược trong tiến trình chuyển dịch năng lượng của Việt Nam, từ phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch nhập khẩu sang một mô hình năng lượng tuần hoàn, bền vững và tự chủ hơn. Để E10 phát huy vai trò này, cần một lộ trình chính sách quyết liệt, sự vào cuộc đồng bộ của Nhà nước, doanh nghiệp và người tiêu dùng.