Tin Khu Vực 
Phóng viên Báo Công Thương đã có cuộc trao đổi với ông Phùng Đức Tiến - Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường xung quanh vấn đề này.
Vaccine dịch tả lợn châu Phi là bước tiến, nhưng chưa đủ
- Ông đánh giá thế nào về sự nghiêm trọng của đợt bùng phát dịch tả lợn châu Phi lần này?
Ông Phùng Đức Tiến: Đợt bùng phát dịch tả lợn châu Phi hiện đã lan ra 30/34 tỉnh, thành, cho thấy tình hình đang rất nghiêm trọng. Dù số lượng lợn bị tiêu hủy chưa lớn bằng giai đoạn 2019–2020, nhưng không thể chủ quan, bởi dịch có đặc tính lây lan nhanh, độc lực mạnh và đường lây truyền phức tạp.
Dịch tả lợn châu Phi gây ảnh hưởng đến chăn nuôi tỉnh Phú Thọ. Ảnh: Bảo Khang
Giai đoạn 2019–2020 từng ghi nhận thiệt hại lớn nhất trong ngành chăn nuôi với hơn 9 triệu con lợn bị tiêu hủy, gây thiệt hại lên tới 30.000 tỷ đồng và khiến Chính phủ phải chi khoảng 13.200 tỷ đồng để phục hồi đàn lợn. Thậm chí, CPI tháng 4/2020 đã tăng vọt lên 6,73%, một phần do thiếu hụt nguồn cung thịt lợn từ dịch bệnh.
Việc nghiên cứu và sản xuất vaccine dịch tả lợn châu Phi là một bước tiến quan trọng. Việt Nam hiện đã có 3 đơn vị sản xuất vaccine là Dabaco, Avac, Navetco, với hơn 4 triệu liều đã được tiêm. Vaccine có hiệu quả bảo hộ lên tới 93% và đã được xuất khẩu, khảo nghiệm tại Philippines, Indonesia. Tuy nhiên, đây mới chỉ là một phần của giải pháp.
Tiêm vaccine cần được thực hiện sau cai sữa, với thời gian bảo hộ kéo dài 5 tháng. Điều này đòi hỏi hệ thống kiểm soát dịch bệnh đồng bộ, nhưng hiện nay vẫn còn thiếu lực lượng thú y, thiếu cơ chế giám sát tại cơ sở, nhất là sau khi sáp nhập xã, huyện và cơ cấu lại bộ máy quản lý địa phương.
Bên cạnh đó, hiện nay, hơn 50% tổng đàn lợn vẫn do các hộ chăn nuôi nhỏ lẻ đảm nhiệm, nơi điều kiện an toàn sinh học chưa được đảm bảo. Nhiều nơi còn lơ là, chủ quan, đặc biệt trong những năm gần đây khi dịch bệnh tạm lắng. Sự tái phát lần này phần lớn bắt nguồn từ các ổ dịch cũ và tình trạng thiếu kiểm soát trong giết mổ, tiêu hủy khiến dịch dễ bùng phát diện rộng, nhất là trong điều kiện thời tiết bất lợi như mưa bão.
Việt Nam cần học hỏi những mô hình thành công như tại Trung Quốc – quốc gia đông dân với nhu cầu thịt lợn rất lớn, từng chịu ảnh hưởng nghiêm trọng từ dịch tả lợn châu Phi. Trung Quốc đã chuyển mạnh sang nuôi lợn trong nhà tầng, ứng dụng công nghệ số, AI, kiểm soát an toàn sinh học, truy xuất nguồn gốc và năng suất rất cao.
- Vaccine có hiệu quả tốt, nhưng tại sao tỉ lệ tiêm lại thấp vậy, thưa ông?
Ông Phùng Đức Tiến: Mặc dù vaccine dịch tả lợn châu Phi hiện có hiệu quả bảo hộ rất cao, nhưng tỉ lệ tiêm vẫn còn thấp do nhiều nguyên nhân cả về kỹ thuật lẫn tổ chức triển khai.
Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến. Ảnh: N.H
Để đạt hiệu quả bảo hộ quần thể, vaccine phải được tiêm trên 80% tổng đàn và phải tiêm đồng bộ cho cả đàn lợn đực và nái trong cùng một trang trại. Tuy nhiên, hiện tại vaccine dành cho lợn đực và nái vẫn đang trong giai đoạn khảo nghiệm và kiểm nghiệm do Cục Chăn nuôi và Thú y thực hiện. Việc chưa có sản phẩm được cấp phép chính thức cho nhóm đối tượng này khiến quá trình tiêm chưa thể thực hiện đại trà, đồng bộ.
Bên cạnh đó, công tác truyền thông đến người chăn nuôi còn hạn chế, trong khi việc bố trí ngân sách hỗ trợ tiêm chủng tại các địa phương vẫn chưa đồng đều, làm giảm khả năng triển khai vaccine trên diện rộng.
Trước diễn biến phức tạp của dịch, ngày 16/7/2025, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Công điện 109, yêu cầu tăng cường các biện pháp kiểm soát dịch tả lợn châu Phi, ngăn chặn triệt để nguy cơ bùng phát trên diện rộng.
Đây là yêu cầu cấp thiết trong bối cảnh ngành nông nghiệp vẫn đang giữ vai trò trụ đỡ quan trọng cho nền kinh tế. 6 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu toàn ngành đạt 33,83 tỷ USD, tăng 15,5% so với cùng kỳ, thặng dư thương mại đạt 9,83 tỷ USD. Mục tiêu cuối năm là tăng trưởng 4%, kim ngạch xuất khẩu đạt 64–70 tỷ USD. Để hoàn thành mục tiêu này, kiểm soát tốt dịch bệnh là yếu tố sống còn.
Cần tiêm đúng quy trình, đúng đối tượng để đạt hiệu quả bảo hộ
- Thưa Thứ trưởng, báo chí gần đây phản ánh tình trạng tiêm sai đối tượng vaccine dịch tả lợn châu Phi, trong khi đây là loại vaccine mới, đặc thù và cần kiểm soát chặt chẽ. Vậy Bộ đã có giải pháp gì để siết quy trình tiêm, đảm bảo an toàn và nâng cao tỷ lệ tiêm chủng?
Ông Phùng Đức Tiến: Việt Nam là quốc gia đầu tiên trên thế giới sản xuất được vaccine dịch tả lợn châu Phi, quá trình khảo nghiệm, kiểm nghiệm đã được thực hiện đầy đủ, chặt chẽ. Các doanh nghiệp như AVAC, Dabaco, Navetco cũng đã ban hành quy trình tiêm hướng dẫn rõ ràng.
Tuy nhiên, vấn đề hiện nay không nằm ở chất lượng vaccine mà ở khâu tổ chức tiêm chủng tại cơ sở. Một số địa phương đã tiêm sai đối tượng. Ví dụ tiêm cho lợn nái, lợn đực trong khi vaccine hiện tại chỉ được phê duyệt cho lợn thịt sau cai sữa. Những trường hợp này đã được Bộ chấn chỉnh ngay, đồng thời tổ chức họp với các cơ quan báo chí để làm rõ thông tin và xử lý sai phạm.
Một thách thức lớn hiện nay là tỷ lệ chủng virus lai giữa Việt Nam và Trung Quốc đã chiếm khoảng 45% số ca mắc, trong khi vaccine hiện tại có khả năng bảo hộ thấp với chủng này. Virus lai có độc lực mạnh và gây chết nhanh, khiến nguy cơ bùng phát dịch lớn hơn.
Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã chỉ đạo các doanh nghiệp phối hợp với chuyên gia trong và ngoài nước như Canada, Mỹ để triển khai các đề tài khoa học cắt gen, đặc biệt là gen I177L, phục vụ cho việc sản xuất vaccine thế hệ mới. Tuy nhiên, quá trình này cần thời gian dài, có thể mất từ 5-10 năm để hoàn thiện công nghệ và đưa vào sử dụng.
Về trước mắt, hiện Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang chỉ đạo tổ chức tiêm có kiểm soát, đúng đối tượng; đảm bảo an toàn sinh học trước và sau tiêm; tiêm đồng bộ toàn đàn trong một cơ sở chăn nuôi; nâng tỷ lệ tiêm lên trên 80% để tạo miễn dịch cộng đồng.
Nếu không đảm bảo tỷ lệ tiêm, chúng ta không thể bảo vệ được đàn lợn trước làn sóng virus đang biến chủng nhanh chóng. Bên cạnh việc nghiên cứu dài hạn, Việt Nam vẫn chủ động kiểm soát dịch bằng các biện pháp cấp bách, tránh lặp lại hậu quả như với dịch cúm gia cầm những năm trước, khiến 60 triệu gia cầm bị tiêu huỷ và giảm 0,5% GDP.
Cần khẩn trương cải thiện khâu thực thi ở cấp địa phương
- Một trong những nguyên nhân khiến dịch bệnh lây lan âm thầm là người dân e ngại khai báo do thủ tục hỗ trợ chậm, phức tạp, mức hỗ trợ còn thấp. Ông bình luận gì về việc này?
Ông Phùng Đức Tiến: Hiện tại, Nhà nước đã ban hành đầy đủ các chính sách, bao gồm: Nghị định 106/2024/NĐ-CP ngày 1/8/2024 quy định chính sách hỗ trợ nâng cao hiệu quả chăn nuôi; Nghị định 116 ngày 5/6/2025 Quy định về chính sách hỗ trợ khắc phục dịch bệnh động vật, điều kiện hỗ trợ gồm cơ sở sản xuất có động vật, sản phẩm động vật buộc phải tiêu hủy do dịch bệnh động vật. Các văn bản hướng dẫn chi tiết, đầy đủ từ Trung ương đến địa phương.
Việc công bố dịch đã được quy định rất rõ trong Luật Thú y. Các địa phương cần chủ động theo dõi và công bố kịp thời, không thể để tình trạng dịch xảy ra mà xã, thôn không biết. Vì chỉ khi có công bố thì mới được hưởng chính sách hỗ trợ.
Vấn đề cốt lõi vẫn là khâu tổ chức thực hiện tại địa phương. Cơ chế, chính sách không thiếu, chỉ cần tổ chức thực hiện quyết liệt, kịp thời thì mới kiểm soát được dịch bệnh và bảo vệ được thành quả của ngành nông nghiệp.
Xin cảm ơn ông!
Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ đã có chỉ đạo rất rõ ràng, nhất quán và liên tục về công tác phòng chống dịch. Tuy nhiên, vấn đề mấu chốt hiện nay là sự chủ động bố trí ngân sách tại các địa phương để tổ chức tiêm chủng hiệu quả. Vaccine dịch tả lợn châu Phi không chỉ mang ý nghĩa bảo vệ an toàn dịch bệnh, mà còn có vai trò rất lớn trong việc đảm bảo tăng trưởng ngành chăn nuôi, vốn chiếm khoảng 26% giá trị ngành nông nghiệp.
