Sản phẩm thuần Việt chinh phục thị trường ngách thế giới qua thương mại điện tử

Những “sứ giả” từ làng quê Việt

Từ bao đời nay, chè Thái Nguyên, gạo nếp nương Bắc Kạn hay miến dong Na Rì… vẫn được biết đến như những sản vật gắn liền với vùng đất và con người Việt Nam. Nhưng trong làn sóng toàn cầu hóa, điều bất ngờ là chính những sản phẩm tưởng như mộc mạc ấy lại đang từng bước tiến ra thế giới, nhờ sự đồng hành của thương mại điện tử xuyên biên giới và các mô hình xuất khẩu ngách.

Trong một buổi sáng se lạnh ở vùng trung du Phú Lương (Thái Nguyên), tại Hợp tác xã nông sản Phú Lương, nơi sản xuất dòng những sản phẩm chè Thái Nguyên đạt chuẩn OCOP. Không gian thoang thoảng mùi hương cốm non từ những búp chè đang sao tay, nhưng phía sau đó là một câu chuyện phát triển mạnh mẽ nhờ thương mại điện tử.

“Chúng tôi bắt đầu bằng các đơn hàng nhỏ, vài trăm gram chè qua các nền tảng thương mại điện tử”, anh Tống Văn Viện, Chủ tịch kiêm Giám đốc Hợp tác xã nông sản Phú Lương chia sẻ. “Khi thấy khách quốc tế phản hồi tốt, chúng tôi bắt đầu đầu tư bao bì, hoàn thiện truy xuất nguồn gốc và xây dựng gian hàng trên sàn thương mại điện tử xuyên biên giới”.

Hợp tác xã hiện nay đã có đơn hàng xuất khẩu chè sang Nhật Bản và đang phát triển thêm các sản phẩm phục vụ thị trường này. Đồng thời, Hợp tác xã cũng đang tìm hiểu tiêu chuẩn thị trường Mỹ, châu Âu và một số nước khác để từng bước đáp ứng yêu cầu từ vùng nguyên liệu đến bao bì, tem nhãn.

Anh Viện cho rằng yếu tố tạo nên sự khác biệt của chè Thái Nguyên không chỉ là hương vị, mà còn là “câu chuyện nông dân làm chè tử tế”. Đó là điều các khách hàng ở châu Âu hay Bắc Mỹ quan tâm khi quyết định chi tiền cho một loại đồ uống đến từ Đông Nam Á.

Một trường hợp tiêu biểu khác là đại lý phân phối Trường Mi, một đơn vị trực thuộc Công ty Cổ phần Nông sản Bắc Kạn, thành viên của Liên minh Hợp tác xã tỉnh Thái Nguyên. Đại lý này chuyên phân phối các sản phẩm như tinh bột nghệ, tinh nghệ mật ong, trà hoa vàng… của các hợp tác xã vùng cao Bắc Kạn.

“Trước đây, sản phẩm của chúng tôi chủ yếu được tiêu thụ nội địa, qua các hội chợ hoặc hệ thống siêu thị. Nhưng từ khi thương mại điện tử lên ngôi, chúng tôi cũng bắt đầu tìm hiểu về việc bán hàng trên nền tảng số, được hỗ trợ kỹ thuật từ các dự án xúc tiến thương mại điện tử, chúng tôi bắt đầu đưa hàng lên các sàn và được đi xuất khẩu các nước Châu Âu, cụ thể như là Anh, Úc và Ý” , anh Phan Trường Sơn, nhân viên đại lý phân phối Trường Mi cho biết. 

Dù số lượng chưa nhiều, song anh Sơn khẳng định, đây là bước đi quan trọng để các sản phẩm OCOP vùng cao không chỉ ‘giữ chân’ khách du lịch mà còn ‘bắt sóng’ người tiêu dùng toàn cầu, nhất là nhóm quan tâm đến tiêu dùng bền vững”.

Đường ra thế giới từ những điều nhỏ bé

Nhìn từ hành trình của Hợp tác xã nông sản Phú Lương và đại lý phân phối Trường Mi, có thể thấy rõ một lối đi mới cho các sản phẩm OCOP Việt Nam: xuất khẩu ngách thông qua thương mại điện tử xuyên biên giới, gắn với câu chuyện bản địa và giá trị bền vững.Khác với cách làm truyền thống là đưa hàng loạt sản phẩm vào thị trường ngoại thông qua các đầu mối xuất khẩu lớn, con đường mà các đơn vị OCOP đang đi là chậm mà chắc, chọn thị trường hẹp, đi từ nhóm khách hàng nhỏ nhưng ổn định, ưu tiên trải nghiệm, tính cá nhân hóa và câu chuyện văn hóa đi kèm.

Theo các chủ thể OCOP điểm khởi đầu của “xuất khẩu” không phải là tấn hàng, mà chỉ là… những đơn đặt hàng bán lẻ từ người tiêu dùng cá nhân trên thương mại điện tử. Những đơn hàng nhỏ đó lại mở ra cả một cơ hội lớn, khi sản phẩm được người tiêu dùng trải nghiệm và lan tỏa, nó sẽ tự tạo ra cầu nối thị trường.

“Cái khó không phải là sản phẩm không tốt, mà là làm sao để khách hàng ở Nhật Bản hay nước ngoài biết đến cái tên chè Phú Lương. Thương mại điện tử giúp chúng tôi rút ngắn khoảng cách đó”, anh Tống Văn Viện nhận định.

Tương tự, anh Phan Trường Sơn cũng cho biết, các sản phẩm như miến dong, gạo nếp nương hay măng khô vốn là đặc sản miền núi nhưng ít người biết đến ngoài phạm vi nội địa. Việc đưa lên sàn thương mại điện tử xuyên biên giới ban đầu không dễ, từ khâu thiết kế bao bì, chuẩn hóa mô tả sản phẩm bằng tiếng Anh, cho tới đảm bảo kiểm tra chất lượng từng lô hàng. Tuy nhiên, những phản hồi tích cực từ các đơn hàng mẫu đã giúp đơn vị tự tin hơn.

“Có người mua 1kg miến dong, rồi quay lại đặt 5kg. Có người giới thiệu cho bạn bè ở các bang khác của Mỹ. Dù là đơn nhỏ, nhưng là dấu hiệu cho thấy sản phẩm mình có chỗ đứng”, bà Mi nói.

Điểm đáng lưu ý là cả hai đơn vị đều lựa chọn định vị sản phẩm theo hướng thủ công, bản địa, sạch và minh bạch thay vì cạnh tranh về giá. Đó cũng là lý do vì sao họ không chạy theo thị trường đại trà mà nhắm đến thị trường ngách, những người tiêu dùng có nhu cầu cao về tính tự nhiên, văn hóa, và yếu tố kể chuyện trong tiêu dùng.

Ví dụ, chè Thái Nguyên được quảng bá không đơn thuần là thức uống, mà mang đậm dấu ấn của thức quà người Việt, mang hương vị nếp sống làng quê. Còn tinh bột nghệ hay tinh nghệ mật ong của Bắc Kạn được chú thích rõ quy trình sản xuất thủ công, cũng khiến người tiêu dùng yên tâm lựa chọn. Những chi tiết ấy, tuy nhỏ, lại khiến sản phẩm chạm đến cảm xúc người dùng, đặc biệt là nhóm khách hàng Việt kiều hoặc cộng đồng yêu văn hóa Á Đông.

Cả hai đại diện đều thừa nhận, đường ra thế giới không bắt đầu từ những hợp đồng lớn mà từ những gói hàng nhỏ, từ sự kiên trì xây dựng uy tín trên từng nền tảng, từng thị trường. Tuy nhiên, để đi xa hơn, họ cũng gặp không ít khó khăn như chi phí logistics cao khi xuất hàng lẻ, thủ tục thông quan còn phức tạp, và đặc biệt là thiếu sự liên kết trong chuỗi sản xuất - thương mại - công nghệ. Một hợp tác xã không thể cùng lúc lo sản xuất, thiết kế bao bì, vận hành gian hàng trực tuyến, xử lý đơn hàng quốc tế. Chính vì thế, nhu cầu cấp thiết hiện nay là có thêm các đơn vị hỗ trợ chuyên sâu về xúc tiến xuất khẩu số, logistics quốc tế, tư vấn thương hiệu và thương mại điện tử xuyên biên giới.

Từ những trải nghiệm thực tiễn của các chủ thể OCOP, có thể nhận thấy rằng để sản phẩm thực sự chạm tới thị trường quốc tế, cần phải hội tụ đủ ba yếu tố nền tảng mang tính chiến lược. Trước hết là chất lượng sản phẩm gắn với bản sắc riêng biệt, đó không chỉ là hương vị, hình dáng hay xuất xứ, mà còn là sự cam kết về quy trình sản xuất an toàn, khả năng truy xuất nguồn gốc rõ ràng, và sự đồng nhất trong từng lô hàng. Đây là “tấm hộ chiếu” đầu tiên để sản phẩm có thể vượt qua rào cản về tiêu chuẩn kỹ thuật và chiếm được lòng tin của người tiêu dùng toàn cầu.

Kế đến là khả năng ứng dụng nền tảng số và tận dụng thương mại điện tử xuyên biên giới. Khi khoảng cách địa lý không còn là trở ngại, thì chính sàn thương mại điện tử, công cụ truyền thông số và hệ thống thanh toán, giao nhận hiện đại sẽ là chiếc cầu nối giữa những sản phẩm bình dị nơi làng quê Việt Nam và các thị trường tiềm năng trên thế giới. Ở đó, người nông dân, hợp tác xã không chỉ bán sản phẩm, mà còn truyền tải được cả câu chuyện và giá trị văn hóa của mình đến người tiêu dùng quốc tế.

Ngoài ra, để không bị lạc lõng giữa biển lớn, mỗi sản phẩm OCOP cần được định hướng theo một chiến lược thị trường ngách rõ ràng, đi từ những đơn hàng nhỏ, phục vụ từng cá nhân, từng nhóm khách hàng đặc thù, rồi dần tạo dựng chỗ đứng vững chắc. Đó có thể là cộng đồng Việt kiều, nhóm người tiêu dùng ưa chuộng lối sống bền vững, hay những người đam mê sản phẩm thủ công bản địa. Chính từ những hạt giống nhỏ ấy, thương hiệu OCOP Việt Nam sẽ có cơ hội lớn dần lên và lan tỏa một cách bền vững trên bản đồ thương mại toàn cầu.

Xuất khẩu ngách và thương mại điện tử xuyên biên giới, nếu được tận dụng đúng cách, hoàn toàn có thể là chiếc cầu nối đưa sản phẩm OCOP vốn “rất đỗi Việt Nam” tiến xa hơn trên bản đồ tiêu dùng toàn cầu.