Sâm Lai Châu: Thương hiệu bị đe dọa bởi sâm giả 'đội lốt'

Đây là thông tin được ông Bùi Huy Phương, Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Lai Châu chia sẻ tại Diễn đàn “Kết nối sản xuất và thương mại nông lâm sản các tỉnh Tây Bắc” diễn ra chiều 1/7, tại Sơn La.

Hàng chục vụ vi phạm đã bị cơ quan chức năng xử lý

Ông Bùi Huy Phương, Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Lai Châu cho biết, với địa hình hiểm trở đặc trưng, khí hậu mát mẻ quanh năm và hệ sinh thái rừng nguyên sinh đa dạng, Lai Châu chính là vùng đất lý tưởng cho sự sinh trưởng và phát triển của các loài dược liệu đặc hữu.

Toàn tỉnh hiện có trên 23.000ha trồng dược liệu các loại, với các loài chủ lực như: Quế, thảo quả, sa nhân, sơn tra, thất diệp nhất chi hoa và sâm Lai Châu. Sản lượng dược liệu khai thác hàng năm ước đạt 3.000 tấn.

Trong các loài dược liệu được phát triển trên địa bàn tỉnh, nổi bật nhất phải kể tới sâm Lai Châu. Đây là loài cây bản địa, đặc hữu, phân bố hẹp trên địa bàn tỉnh Lai Châu, được người dân bản địa sử dụng làm thuốc từ rất lâu với tên gọi tam thất đen, tam thất đỏ. Đến năm 2013, nhóm nghiên cứu Phan Kế Long đã phát hiện, nghiên cứu, mô tả một loại sâm mọc tự nhiên ở huyện Mường Tè, huyện Tam Đường, huyện Sìn Hồ tỉnh Lai Châu và đặt tên là sâm Lai Châu.

Được các chuyên gia nghiên cứu và đông y đánh giá là sâm quý và giá trị hàng đầu thế giới, sâm Lai Châu bị người dân bản địa, du khách, các nhà buôn bán thảo dược trong nước và nước ngoài săn lùng gay gắt, khai thác tận diệt.

Theo ông Phương, hoạt động chế biến và tiêu thụ sâm Lai Châu đang được thực hiện mạnh mẽ. Hiện tỉnh có hai tổ chức sản xuất và đưa sản phẩm sâm Lai Châu ra thị trường với sản phẩm rất đa dạng như: Củ sâm tươi, trà lá sâm Lai Châu (đạt OCOP 3 sao), sâm ngâm mật ong, yến chưng sâm Lai Châu, rượu lá sâm...

“Sâm Lai Châu hiện có giá bình quân từ 150 triệu đồng đến 300 triệu đồng/kg củ tươi. 1 ha sau khi trồng từ 7 năm trở lên có thể thu được 15-16 tỷ đồng”, ông Phương thông tin.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, vẫn còn một số thách thức và hạn chế cần giải quyết để sâm Lai Châu phát triển bền vững. Theo đó, thị trường sâm Lai Châu còn hạn hẹp, sản phẩm chưa đa dạng và chưa chế biến sâu. Đáng lo ngại, từ đầu năm 2022 đến nay, các lực lượng chức năng của tỉnh Lai Châu đã xử lý 40 vụ vi phạm, trong đó 37 vụ vi phạm hành chính, tịch thu trên 700kg củ, thân, lá sâm; xử lý hình sự 3 vụ, tịch thu trên 300kg sâm.

Tỉnh đã và đang tiếp tục chỉ đạo các cơ quan chuyên môn nghiêm túc triển khai các hoạt động phòng chống buôn lậu, hàng giả, hàng kém chất lượng đội lốt sâm Lai Châu gây ảnh hưởng đến thương hiệu sâm Lai Châu của tỉnh.

Ngoài ra, hạ tầng kỹ thuật tại các vùng trồng còn hạn chế, chưa đồng bộ, gây khó khăn cho việc mở rộng quy mô sản xuất và vận chuyển. Các chính sách hỗ trợ, phát triển sâm Lai Châu còn chưa thực sự phù hợp với đặc thù đầu tư cao của loại cây này. Việc tiếp cận các nguồn vốn ưu đãi còn nhiều rào cản.

Cần có cơ chế, chính sách đặc thù riêng cho phát triển sâm Việt Nam

Nói về vấn đề sâm Lai Châu nói riêng và dược liệu dưới tán rừng nói chung, TS. Phạm Quang Tuyến, Viện Nghiên cứu Lâm sinh (Viện Khoa học lâm nghiệp Việt Nam) đánh giá, Tây Bắc, nơi cư trú của hơn 3.500 loài cây thuốc, chiếm khoảng 70% nguồn dược liệu cả nước, được các nhà khoa học ví như "thủ phủ dược liệu" của Việt Nam.

Tuy nhiên, việc phát triển dược liệu dưới tán rừng hiện nay đang gặp nhiều rào cản chính sách. Các quy định hiện hành mới chỉ lồng ghép nội dung dược liệu vào ngành lâm nghiệp hoặc y học cổ truyền, mà chưa có hành lang pháp lý cụ thể cho lĩnh vực đặc thù này.

Hệ quả là nhiều địa phương không thể xây dựng được vùng nguyên liệu quy mô lớn, chưa có tiêu chuẩn kỹ thuật riêng cho khai thác bền vững, cũng như khó thu hút doanh nghiệp đầu tư do thiếu cơ chế tín dụng và bảo hiểm rủi ro phù hợp.

Trong khi đó, nhu cầu thị trường trong và ngoài nước ngày càng cao, với mức tiêu thụ nội địa khoảng 80.000 tấn dược liệu/năm, nhưng mới chỉ đáp ứng được 20-30%. Để lấp đầy khoảng trống này, Việt Nam đang đứng trước cơ hội lớn nếu biết tổ chức sản xuất bài bản theo chuỗi giá trị, phát triển vùng trồng đạt chuẩn và chế biến sâu. TS. Phạm Quang Tuyến đề xuất cơ quan quản lý khẩn trương ban hành chính sách riêng cho dược liệu dưới tán rừng, trong đó ưu tiên các loài đặc hữu như sâm Lai Châu, tam thất hoang, gắn quy hoạch vùng nguyên liệu với quy hoạch ba loại rừng. Bên cạnh đó, là sửa đổi các quy định về thương mại hóa dược liệu quý hiếm, tháo gỡ các vướng mắc trong khai thác, vận chuyển, tiêu thụ hợp pháp.

“Nếu có chính sách phù hợp và kịp thời, dược liệu dưới tán rừng không chỉ giúp người dân làm giàu mà còn là chìa khóa giữ rừng, trở thành “quốc bảo” và đưa Việt Nam lên bản đồ dược liệu toàn cầu”, ông Tuyến nói.

Ở góc độ địa phương, ông Bùi Huy Phương cho biết, Lai Châu rất cần đến sự giúp sức của các nhà đầu tư, nhà khoa học và cơ quan quản lý tại Trung ương cùng chung sức giải quyết một số nút thắt, cản trở sự phát triển của sâm Lai Châu.

Cụ thể, tháo gỡ bất cập trong cấp mã số cơ sở trồng sâm Lai Châu theo quy định tại Nghị định số 06/2019/NĐ-CP và Nghị định số 84/2021/NĐ-CP, đảm bảo hiệu quả và thuận lợi cho cơ quan quản lý ở địa phương và đơn vị sản xuất sâm; có cơ chế, chính sách đặc thù riêng cho phát triển sâm Việt Nam nhằm tạo hành lang thông thoáng cho các hoạt động đầu tư, khai thác, chế biến sâm Việt Nam nói chung, sâm Lai Châu nói riêng phù hợp với đặc thù của cây trồng giá trị cao;

Tích cực thực hiện nghiên cứu khoa học chuyên sâu trong lĩnh vực nuôi cấy mô sâm Lai Châu để nhân giống nhanh chóng, hiệu quả; xác định thành phần hóa học, dược chất, dược tính một cách chi tiết; quy trình, công nghệ sản xuất, khai thác, chế biến đáp ứng tiêu chuẩn GACP - WHO, GMP - WHO hoặc tương đương; chiết xuất dược chất, điều chế thuốc, thực phẩm bổ sung từ sâm Lai Châu để đa dạng hóa sản phẩm.

Ông Bùi Huy Phương, Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Lai Châu, cho biết:

Tỉnh Lai Châu kêu gọi và mong muốn nhận được sự quan tâm, hợp tác đầu tư từ các nhà khoa học, doanh nghiệp, tổ chức trong và ngoài nước để cùng đưa sâm Lai Châu phát triển đúng với tiềm năng vốn có, mang lại lợi ích chung và góp phần vào sự phát triển bền vững của ngành dược liệu Việt Nam trên trường quốc tế.