Từ những triền chè xanh ngát Tân Uyên đến vườn chuối trĩu quả Phong Thổ, từ quả lê tím Tam Đường đến sâm quý giữa rừng già Nậm Xe, Lai Châu đang kể một câu chuyện mới: câu chuyện của nông sản vươn lên từ rẻo cao, đi qua gian khó để chạm tới thị trường lớn. Không còn dừng lại ở “tự sản tự tiêu” hay bán tại chợ phiên vùng biên, nông sản đặc sản Tây Bắc đang được nâng tầm với sản phẩm chế biến sâu, bao bì chỉn chu, truy xuất minh bạch và thương hiệu rõ ràng.
Khi nắng xuân vừa nhón gót qua rừng già Hoàng Liên, khắp các triền đồi của tỉnh Lai Châu như thức giấc trong sắc xanh miên man của chè Shan Tuyết, vàng tươi của dứa Mường Tè và ánh tím ngọt ngào của quả lê Tam Đường đang vào độ chín. Trên những nương chè tầng tầng lớp lớp ở Tân Uyên, những bàn tay thoăn thoắt hái búp chè non mở ra câu chuyện sinh kế bền vững, và hơn thế, là ước vọng khẳng định vị thế nông sản miền núi nơi rẻo cao Tây Bắc.
Lai Châu - một tỉnh biên giới vùng Tây Bắc, không chỉ nổi tiếng với thiên nhiên hùng vĩ và văn hóa đặc sắc của 20 dân tộc anh em, mà còn là vùng đất giàu tiềm năng về nông nghiệp với lợi thế khí hậu mát mẻ, đất đai màu mỡ và thổ nhưỡng đa dạng. Từ lâu, bà con đồng bào dân tộc thiểu số Lai Châu đã biết tận dụng điều kiện tự nhiên đặc thù để phát triển những cây trồng chủ lực như chè, mắc ca, dứa, chuối, gạo đặc sản Séng Cù, dược liệu và cây ăn quả ôn đới…
Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Lai Châu, đến cuối năm 2024, toàn tỉnh có hơn 9.300 ha chè, trên 6.600 ha mắc ca, gần 11.300 ha cây dược liệu và hơn 8.000 ha cây ăn quả. Đây là những con số không chỉ phản ánh tiềm năng sản xuất mà còn là minh chứng cho chiến lược phát triển nông nghiệp có trọng tâm, trọng điểm.
Chè Tân Uyên - một trong những thương hiệu được đánh giá cao nhất của tỉnh hiện đã đạt chuẩn OCOP 4 sao cấp tỉnh, được tiêu thụ mạnh tại các hệ thống siêu thị lớn. Không chỉ dừng lại ở sản phẩm chè sấy khô, một số doanh nghiệp địa phương còn mạnh dạn đầu tư máy móc hiện đại, phát triển dòng sản phẩm chè túi lọc, chè hòa tan, đóng gói sang trọng phục vụ nhu cầu cao cấp của thị trường thành phố.
Tại huyện Phong Thổ, những vườn chuối tiêu hồng xanh mướt đang bước vào giai đoạn thu hoạch rộ. Nhờ liên kết với doanh nghiệp từ sớm, sản phẩm chuối đã có chỗ đứng tại thị trường nội địa và từng bước vươn ra xuất khẩu. Cùng với đó, sản phẩm gạo Séng Cù của Tam Đường, lê Tai Nung, dứa Mường Tè, gừng hữu cơ, chè… đang góp phần tạo nên “bản đồ nông sản đặc sản” của Lai Châu – một bản đồ đầy màu sắc và tiềm năng.
Tuy có nền tảng nông nghiệp truyền thống, song thách thức lớn với Lai Châu cũng như nhiều tỉnh miền núi là bài toán tiêu thụ ổn định và bền vững. Trước đây, nông sản nơi đây phần lớn được tiêu thụ theo hình thức tự phát, thiếu quy chuẩn, mẫu mã kém hấp dẫn, giá trị gia tăng thấp. Việc kết nối thị trường gần như chỉ dựa vào thương lái, dẫn đến tình trạng “được mùa rớt giá” lặp lại theo chu kỳ.
Tuy nhiên, từ năm 2022 đến nay, diện mạo thị trường tiêu thụ nông sản Lai Châu đã có nhiều khởi sắc rõ rệt nhờ sự vào cuộc mạnh mẽ của chính quyền tỉnh, đặc biệt là Sở Công Thương, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cùng các hội, đoàn thể.
Theo ông Vương Thế Mẫn - Giám đốc Sở Công Thương tỉnh Lai Châu: “Chúng tôi đã triển khai nhiều chương trình kết nối cung cầu, đưa sản phẩm nông sản vào hệ thống siêu thị, chuỗi cửa hàng đặc sản, trung tâm thương mại lớn. Hiện có hàng trăm sản phẩm đã được kết nối vào hệ thống bán lẻ hiện đại tại Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh và nhiều tỉnh, thành khác”.
Đáng chú ý, tỉnh Lai Châu đã đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số, xây dựng sàn thương mại điện tử laichau.biz, phối hợp với các nền tảng như nongsan.buudien.vn, Sendo… để hỗ trợ tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp. Nhiều hợp tác xã đã biết tận dụng mạng xã hội như TikTok, Facebook, Zalo để giới thiệu sản phẩm, kể câu chuyện bản địa, từ đó tạo niềm tin nơi người tiêu dùng.
Đến cuối năm 2024, theo số liệu từ Sở Công Thương Lai Châu, đã có hơn 300 lượt sản phẩm tham gia các hội chợ trong và ngoài tỉnh, hơn 30 sản phẩm được đưa lên các sàn thương mại điện tử, trong đó có nhiều sản phẩm được người tiêu dùng đánh giá cao về chất lượng như tinh bột nghệ, hồng sấy gió, măng khô Nậm Nhùn…
Đặc biệt, sâm Lai Châu hiện đã được đưa vào Danh lục đỏ cây thuốc Việt Nam, thuộc đối tượng ưu tiên bảo tồn và phát triển. Sâm có vị ngọt, tính ôn, thân, rễ sâm có chứa saponin MR2 với tỷ lệ lớn. Hợp chất MR2 có tác dụng giải tỏa lo âu, chống trầm cảm, có triển vọng trong điều trị ung thư, điều hoà đường huyết...
Nhận thấy những giá trị quý của sâm Lai Châu, những năm qua HTX nông nghiệp bản địa Thu Ka đã chú trọng bảo tồn, nhân giống, phát triển sâm Lai Châu tại vườn trên dãy núi Hoàng Liên Sơn thuộc xã Nậm Xe (huyện Phong Thổ) sau đó di thực về xã Mồ Sì San (huyện Phong Thổ) và gần đây chuyển hẳn về xã Lản Nhì Thàng (huyện Phong Thổ) với diện tích trồng gần 1ha, gần 5.000 cây sâm từ 1 tuổi đến 8 tuổi. Các vườn trồng sâm đều nằm ở độ cao trên 1400m so với mực nước biển, dưới những tán rừng cổ thụ, được hấp thu đầy đủ những tinh túy của đất trời nên phát triển tốt, hàm lượng MR2 cao.
Bà Tăng Thị Phương Thanh - Giám đốc HTX nông nghiệp bản địa Thu Ka cho biết, để có được những cây sâm chất lượng, HTX phải lựa chọn vùng trồng cẩn thận. Nơi đó phải là nơi có khí hậu mát mẻ, đất dưới tán rừng có nhiều mùn, không bị ngập úng, độ thoát nước cao. Giống trồng phải là những củ sâm thuần chủng từ rừng sau đó trồng hoàn toàn tự nhiên, không phá vỡ hệ thống cấu trúc tự nhiên của sâm, không sử dụng bất cứ chất kích thích hay tăng trưởng hóa học nào. Sâm phát triển theo phương pháp hữu cơ tự nhiên nên có đặc điểm cây ngắn, củ không phân nhánh, lá mỏng, được thị trường ưa chuộng.
Đối với sản phẩm sâm Lai Châu, trong chuyến thăm và làm việc tại tỉnh, ngày 18/11/2023, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã đến thăm vườn sâm Lai Châu tại Thái Minh Farm - Công ty cổ phần Nông nghiệp công nghệ cao Thái Minh - bản Sảng Phìn (xã Sà Dề Phìn, huyện Sìn Hồ). Tại đây, Thủ tướng Phạm Minh Chính nhấn mạnh: Tỉnh Lai Châu nói chung, huyện Sìn Hồ nói riêng cần tiếp tục phát huy tiềm năng, lợi thế phát triển du lịch và trồng dược liệu, trong đó có cây sâm Lai Châu.
Đáng chú ý, thời gian qua, các hợp tác xã kiểu mới đóng vai trò cầu nối quan trọng trong chuỗi giá trị nông sản. Hợp tác xã Mý Dao Sìn Hồ, Chè Phúc Khoa, Công ty cổ phần Nông nghiệp công nghệ cao Thái Minh… đều đã có chiến lược phát triển rõ ràng: từ quy hoạch vùng nguyên liệu, đầu tư công nghệ bảo quản, chế biến, cải tiến bao bì đến đăng ký thương hiệu và truy xuất nguồn gốc.
Chia sẻ với phóng viên, ông Giàng Xuân Cường - Giám đốc HTX Mý Dao Sìn Hồ cho biết: “Từ khi tham gia các chương trình xúc tiến thương mại, sản phẩm của chúng tôi được nhiều người biết đến hơn. Mỗi năm HTX bán ra khoảng 15 tấn sản phẩm khô, trong đó có trên 40% qua các kênh trực tuyến. Chúng tôi đang đầu tư thêm máy móc chế biến và tăng cường truy xuất nguồn gốc sản phẩm”.
Việc xây dựng chuỗi liên kết chặt chẽ giữa sản xuất và tiêu thụ cũng góp phần cải thiện đời sống bà con đồng bào dân tộc tỉnh Lai Châu. Chị Lù Thị Xanh – Người dân bản Tô Y Phìn bộc bạch: Là hộ thuần nông, quanh năm quen với công việc cấy lúa, trồng ngô, chăm sóc địa lan tuy nhiên gần đây tôi được nhận vào làm việc cho HTX nông nghiệp bản địa Thu Ka. Tại đây tôi được hướng dẫn kỹ thuật nhân giống, chăm sóc sâm Lai Châu, từng bước thay đổi tư duy sản xuất cũng như hiểu được giá trị của rừng với cuộc sống. Làm việc tại đây tôi còn được trả công đầy đủ, có điều kiện trang trải cuộc sống, chi tiêu sinh hoạt cho gia đình và nuôi các con ăn học.
HTX còn đóng góp vào công tác an sinh xã hội trên địa bàn thông qua việc thăm hỏi, tặng quà các gia đình khó khăn trong dịp lễ tết; trực tiếp hỗ trợ và kết nối hỗ trợ xây dựng 2 cầu dân sinh tại xã Thu Lũm (huyện Mường Tè); ủng hộ kinh phí tổ chức Ngày hội văn hóa huyện Mường Tè; là nhà tài trợ cho Giải vô địch quốc gia marathon và cự li dài Báo Tiền phong năm 2023…
Một trong những mục tiêu xuyên suốt của tỉnh Lai Châu là phát triển nông nghiệp theo hướng hàng hóa, ứng dụng công nghệ cao, gắn với xây dựng thương hiệu vùng. Đây không chỉ là lời kêu gọi mà đã trở thành hành động cụ thể: xây dựng nhãn hiệu tập thể, phát triển sản phẩm OCOP, tổ chức hội chợ, tuần hàng “Đặc sản Lai Châu”, kết nối với các tỉnh bạn trong khu vực và quốc tế.
Hiện nay, tỉnh đã có gần 140 sản phẩm OCOP, trong đó 17 sản phẩm đạt từ 4 sao trở lên, là tiền đề để Lai Châu xây dựng thương hiệu cấp vùng, cấp quốc gia. Nhiều sản phẩm như Chè Tân Uyên, Gạo Séng Cù Tam Đường, Mắc ca Than Uyên đã được Bộ Công Thương lựa chọn đưa vào các chương trình xúc tiến thương mại trọng điểm.
Một số địa phương trong tỉnh cũng đang triển khai quy hoạch vùng nguyên liệu tập trung, ví dụ như vùng mắc ca ở Than Uyên, vùng chè ở Tân Uyên, Tam Đường, Phong Thổ, vùng cây ăn quả tại Mường Tè, Nậm Nhùn… Mỗi vùng không chỉ là trung tâm sản xuất mà còn trở thành điểm nhấn thu hút du lịch nông nghiệp và tạo việc làm cho hàng chục nghìn lao động địa phương.
Tuy nhiên, bài toán xây dựng thương hiệu bền vững đòi hỏi phải có chiến lược dài hơi: đầu tư vào chất lượng sản phẩm, công nghệ chế biến, truy xuất minh bạch và câu chuyện thương hiệu. Đây là điểm mà tỉnh Lai Châu đang từng bước hoàn thiện, với sự đồng hành của các bộ, ngành trung ương và các tổ chức phát triển quốc tế.
Không chỉ dừng lại ở thị trường nội địa, một số doanh nghiệp, hợp tác xã đã bắt đầu hướng đến xuất khẩu. Đơn cử, một số lô hàng chè và mắc ca đã được xuất sang Nhật Bản, Đài Loan, Trung Quốc. Dù còn khiêm tốn, nhưng bước đi này cho thấy tiềm năng lớn nếu có chiến lược phù hợp.
Từ những nương chè trên đỉnh Tà Chì Nhù đến vườn mắc ca giữa mây ngàn Than Uyên, từ bao thế hệ người Dao, Mông, Thái cần mẫn gieo trồng đến những hợp tác xã, doanh nghiệp đang ngày đêm tìm đường tiêu thụ… nông sản Lai Châu hôm nay không chỉ là sản phẩm nông nghiệp, mà là kết tinh của bản sắc vùng cao, của nỗ lực không ngừng vươn lên.
Trên hành trình đưa nông sản vươn xa, còn không ít khó khăn phía trước, nhưng với chiến lược đúng đắn, sự đồng lòng của người dân, sự hỗ trợ thiết thực từ chính quyền và những đổi mới trong xúc tiến thương mại, chuyển đổi số, nông sản Lai Châu sẽ ngày càng khẳng định vị thế, không chỉ trên bản đồ nông nghiệp Việt Nam, mà còn trên bản đồ nông sản chất lượng của khu vực và quốc tế.
