Nằm cách trung tâm xã Bắc Hà (tỉnh Lào Cai) khoảng 23km, bản Liền gần đây trở thành điểm đến gây sốt khi được lựa chọn làm bối cảnh xuất hiện trên sóng một chương trình truyền hình mới ra mắt, ghi lại hành trình trải nghiệm của nhóm nghệ sĩ Việt với người dân địa phương.
Ở bản Liền hiện có nhiều hộ dân tham gia làm du lịch, cung cấp dịch vụ lưu trú dạng homestay. Đây đều là những ngôi nhà sàn truyền thống của người Tày, làm từ gỗ với thiết kế 3 gian 2 chái hoặc 5 gian 2 chái.
Mỗi nhà lại có 4 mái, gồm 2 mái chính và 2 mái phụ ở 2 đầu hồi, vừa mang nét đẹp và kiến trúc đặc trưng, vừa thể hiện chiều sâu văn hoá. Gia đình chị Vàng Thị Thông và anh Lâm A Hà là một trong những hộ làm homestay tiêu biểu ở bản Liền.
Kể từ khi xuất hiện trong chương trình truyền hình Gia đình Haha, chị Vàng Thị Thông nổi lên như 1 “hiện tượng mạng” nhờ tính cách vui vẻ, hài hước và chịu thương chịu khó, nỗ lực làm du lịch cộng đồng để phát triển quê hương.
Nhờ hiệu ứng từ chương trình Gia đình Haha mà trong tuần qua, nhiều du khách ở xa đã liên hệ đặt phòng homestay của gia đình chị Thông, mong muốn được tới trải nghiệm cuộc sống dân dã. Theo chị Thông, tại Bản Liền, du khách có thể trải nghiệm các hoạt động để hiểu rõ văn hóa của người dân tộc thiểu số nói chung và của người Tày tại đây nói riêng như: hái chè và làm chè hữu cơ, thăm ruộng bậc thang, cấy lúa, chăn trâu, xúc cá, tắm thác, dùng bữa bên suối, lên rừng lấy tre, làm đũa cẩm truyền thống, đan nón lá, làm cốm, trò chơi dân tộc…
Không chỉ “nổi tiếng sau một đêm” nhờ Gia đình Haha, cách đây nhiều năm, Lào Cai là điểm đến của những mùa hoa lê, hoa mận, những bản làng mây phủ hay ga tàu mờ sương, Lào Cai những năm qua đang khẳng định bước chuyển từ “làm du lịch để thu vé” sang “làm du lịch để bán đặc sản”, mà đặc sản ở đây là những gì tinh túy nhất của núi rừng: dược liệu quý, thổ cẩm truyền thống, thủ công mỹ nghệ, sản phẩm OCOP, tất cả đều mang dấu vân ấn của đồng bào Mông, Dao, Giáy, Hà Nhì...
Hơn 3.550ha dược liệu đã được hình thành và phát triển song hành cùng tour du lịch nghỉ dưỡng, ngâm thảo mộc, xông lá, hay “một ngày làm người bản địa”. Những mô hình mới như trải nghiệm chế biến dược liệu, xông hơi dân tộc tại Sa Pa, Bắc Hà không chỉ nâng cao giá trị cây thuốc mà còn biến mỗi vị khách thành một đại sứ truyền thông tự nhiên cho sản phẩm vùng cao.
Chị Vàng Thị May, chủ cơ sở xông thuốc Dao đỏ tại Tả Phìn chia sẻ: “Ngày trước bà con chỉ hái thuốc mang bán cho thương lái, giờ thì du khách tự đến tận nơi để tắm, để mua. Cái lá rừng giờ thành vàng.”
Song song, các sản phẩm đặc trưng như trà tam thất, cao Atiso, mỹ phẩm thiên nhiên từ thảo dược cũng được đưa lên sàn thương mại điện tử như laocaitrade.vn, Shopee, Lazada, tạo kênh bán hàng song song với “sạp hàng bản làng”.
Nhằm đa dạng sản phẩm du lịch song song với tiêu thụ nông sản, sản phẩm làng nghề, ở một số địa phương trong tỉnh, các nghề thủ công được khôi phục và phát triển, như chạm khắc bạc, dệt vải, thêu thổ cẩm, làm nhạc cụ của người Mông, người Dao ở Sa Pa. Phát triển nghề thủ công gắn với du lịch đã tạo thành điểm đến hấp dẫn, thu hút đông du khách như ở xã Tả Phìn (thị xã Sa Pa), xã Bản Phố (huyện Bắc Hà)… Du khách không chỉ mua sản phẩm nghề thủ công mà được trải nghiệm, tham gia sản xuất cùng với người dân, tham quan quy trình tạo ra sản phẩm của nghệ nhân. Tuy nhiên, khảo sát các câu lạc bộ thổ cẩm tại thị xã Sa Pa cho thấy, thành viên tham gia câu lạc bộ vẫn coi sản xuất thổ cẩm là nghề phụ. Mỗi gia đình có từ một đến hai người tham gia, chỉ làm sản phẩm theo đơn đặt hàng và theo mùa vụ nông nhàn, họ chưa sản xuất theo tính chất hàng hóa.
Ở Lào Cai, các nghề thủ công được khôi phục và phát triển, phục vụ nhu cầu đồ lưu niệm, quà tặng của khách du lịch; dịch vụ trải nghiệm, tham quan, ăn uống, nghỉ dưỡng; sử dụng các sản phẩm của làng nghề: mặc trang phục dân tộc, vẽ sáp ong, thêu thổ cẩm, chế tác trang sức... Tuy nhiên, sản phẩm nghề thủ công của đồng bào thiểu số ở Lào Cai chủ yếu tiêu thụ tại chỗ, phục vụ du khách chỉ chiếm tỷ lệ nhỏ.
Bên cạnh hoạt động du lịch trải nghiệm, Lào Cai tích cực tổ chức các hội chợ quy mô lớn nhằm kết nối du khách với sản phẩm OCOP và đặc sản vùng cao. Riêng trong năm 2024, đã có tới 22 hội chợ, triển lãm thương mại được tổ chức, tiêu biểu như hội chợ tại đền Bảo Hà thu hút hàng ngàn lượt khách và doanh thu gần 1 tỷ đồng trong 5 ngày. Không chỉ là nơi “trưng bày để ngắm”, hội chợ đã thực sự trở thành “chợ phiên cấp tỉnh” giúp bà con mở rộng thị trường, nâng cao giá trị thương hiệu.
Hội chợ Du lịch quốc tế Lào Cai 2025, với hơn 130 gian hàng, là cú huých lớn giúp hàng thủ công mỹ nghệ như chè, khăn thổ cẩm, túi đan lát, chạm khắc gỗ thủ công bước ra khỏi lũy tre làng. Nhiều HTX, nhóm sản xuất nhỏ của phụ nữ dân tộc đã tự tin chào hàng, ký kết hợp tác ngay tại gian hàng với doanh nghiệp du lịch trong và ngoài nước.
Không chỉ dừng ở không gian vật lý, Lào Cai còn mở rộng thị trường trên không gian số. Khoảng 25 sản phẩm dược liệu tiêu biểu đã được đưa lên sàn thương mại điện tử địa phương và toàn quốc, trong đó có nhiều sản phẩm của các xã vùng sâu, vùng xa. Cách làm này vừa tránh được tình trạng “trúng mùa mất giá”, vừa tạo nền tảng để sản phẩm của bà con đồng bào dân tộc tiếp cận thị trường lớn.
Điểm đáng chú ý trong cách làm của Lào Cai là không tách rời việc “bán sản phẩm” khỏi “bán trải nghiệm”. Tỉnh đã khéo léo lồng ghép sản phẩm vào các tour du lịch văn hóa: du khách mặc trang phục Dao đỏ, ngồi dệt thổ cẩm cùng phụ nữ bản địa, thử chưng cất tinh dầu sả, chế biến rượu thảo dược, rồi mang sản phẩm về làm quà. Việc tiêu thụ sản phẩm vì thế trở nên tự nhiên, mang tính trải nghiệm cá nhân chứ không còn là mua – bán truyền thống.
Nhiều chương trình như “Một ngày làm cô dâu người Mông”, “Hội chợ thổ cẩm Sắc màu Tây Bắc”, các vở diễn thực cảnh như The Mong Show, Vũ điệu dưới trăng… đều đưa sản phẩm dân tộc vào mạch truyện – nơi từng chiếc vòng tay, váy áo, bát rượu ngô cũng có “vai diễn” riêng.
Theo Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lào Cai, du lịch đã mang lại giá trị kinh tế rõ rệt cho người dân: không chỉ tăng thu nhập, thoát nghèo mà còn gìn giữ văn hóa, tạo dựng bản sắc địa phương. Những người nông dân trước đây “bán nông sản ngoài chợ”, nay đã trở thành hướng dẫn viên, nghệ nhân, người bán hàng thương hiệu.
Hiện, du lịch Lào Cai trở thành ngành kinh tế quan trọng của địa phương, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội, tạo việc làm và nâng cao đời sống người dân, với khoảng 35.000 lao động có việc làm thường xuyên.
Các điểm đến trọng điểm như Sa Pa, Bắc Hà, Nghĩa Lộ, Trạm Tấu, Mù Cang Chải… tiếp tục phát huy vai trò dẫn dắt, tạo nền tảng thuận lợi để toàn ngành tăng tốc, hướng tới hoàn thành các mục tiêu, chỉ tiêu du lịch năm 2025.
Song song đó, thế mạnh của Lào Cai là các sản phẩm đặc sắc, có thể tiêu thụ tốt nếu gắn với du lịch. TS. Võ Trí Thành - Viện trưởng Viện Nghiên cứu chiến lược thương hiệu và cạnh tranh cho rằng, điểm mạnh của các sản phẩm vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi là “có truyền thống, có lịch sử, có nét văn hóa rất đáng trân trọng, đáng khám phá”. Do đó, để xây dựng thương hiệu cũng không phải quá khó nếu gắn sản phẩm với tích truyện (những câu chuyện văn hóa), gắn với xu thế (câu chuyện xanh, lối sống, cách sống xanh, an toàn, nhân văn)… Đồng thời, gắn sản phẩm với các chương trình du lịch.
Theo TS Võ Trí Thành, để có thể viết nên những câu chuyện, xây dựng được những thương hiệu cho sản phẩm vùng dân tộc thiểu số thì những doanh nghiệp, đồng bào ở đấy chưa đủ nguồn lực, chưa đủ năng lực để làm, chưa nói đến việc quảng bá. Do đó, cần có rất doanh nghiệp tầm cỡ tham gia hoặc cộng hưởng lực lượng từ “nhiều nhà” tham gia. Ở nơi rừng xanh mây trắng, một tách trà tam thất, một tấm khăn thổ cẩm hay một túi lá xông giờ đây không còn là sản phẩm đơn thuần mà chúng là câu chuyện, là bản sắc, là những “nhà ngoại giao mềm” mang hơi thở đại ngàn đến với thế giới.
Du lịch cộng đồng, du lịch làng nghề, du lịch nông nghiệp sinh thái, du lịch nông nghiệp trải nghiệm… là những sản phẩm du lịch không quá mới ở Lào Cai. Nhưng, dư địa để phát triển thành các sản phẩm du lịch chủ lực của tỉnh là rất lớn khi mà Lào Cai phấn đấu trở thành điểm đến đặc sắc của vùng Tây Bắc nói chung.
Mỗi thời điểm trong năm, vùng “cao nguyên trắng” đều có sản phẩm nông nghiệp độc đáo, mang bản sắc riêng của địa phương để du khách được trải nghiệm. Đây chính là điều kiện để nông nghiệp và du lịch “nên duyên”, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh.
Tiềm năng về du lịch trải nghiệm của tỉnh đang có cơ hội để phát triển mạnh mẽ sau khi UBND tỉnh Lào Cai phê duyệt Đề án “Phát triển du lịch cộng đồng gắn với xây dựng nông thôn mới trên địa bàn tỉnh Lào Cai đến năm 2030” tại Quyết định số 2247/QĐ-UBND ngày 05/9/2024. Trong Đề án, tỉnh Lào Cai đặt mục tiêu đến năm 2030 phấn đấu đón 1,7 triệu lượt khách tham quan loại hình du lịch cộng đồng; tổng thu từ du lịch cộng đồng chiếm 10% trong tổng số thu từ khách du lịch của tỉnh. Sự đồng lòng của địa phương, sự nỗ lực của doanh nghiệp, các hộ dân đã và đang tập trung hướng mạnh các hoạt động phát triển nông nghiệp gắn với du lịch sinh thái, coi đó là thế mạnh để du lịch có thêm một nguồn lực để bứt phá trong giai đoạn mới, tạo cơ hội để tiêu thụ sản phẩm hiệu quả hơn.
