Longform | ‘Bật sóng’ vùng chè, Thái Nguyên kiến tạo bản đồ nông sản số

Một ngày tháng 6 nắng vàng rực rỡ, chúng tôi tìm đến Đại Từ (Thái Nguyên) - nơi từng là vựa chè nức tiếng, nay trở thành “thủ phủ bán hàng livestream” nhờ những phiên MegaLive bán nông sản do tỉnh tổ chức. Cái tên Hợp tác xã Chè La Bằng của ông Hứa Văn Thịnh không còn xa lạ, khi các clip giới thiệu trà được chính bà con trong xã tự quay, tự cắt, và tự livestream trên TikTok Shop.

Trong căn nhà sàn giữa đồi chè xanh rì, ông Thịnh chia sẻ: “Chúng tôi không còn chờ khách đến chợ nữa. Giờ thì mỗi hộ có thể thành một “showroom số”. Người nông dân giờ biết quay clip, biết chạy quảng cáo. Thương mại điện tử đã giúp sản phẩm chè La Bằng vượt rừng, đến tay người uống trà tận Hà Nội, Đà Nẵng hay TP.Hồ Chí Minh”.

Trên những thửa chè vừa búp non, ông Thịnh chỉ tay về đồi chè bạt ngàn của HTX và cười nói: “Chúng tôi chú trọng đẩy mạnh thương hiệu trên các nền tảng số, xây dựng kênh bán hàng đa kênh. Ai nói nông dân không thể thành chuyên gia công nghệ?”.

Cùng chung tinh thần tiên phong ấy, bà Lê Thị Thu Hương - Giám đốc Công ty TNHH Công nghệ Phú Gia cũng là một trong những điển hình về bán nông sản trên sàn online ở Đại Từ. Từ chỗ sản phẩm nông sản chỉ quanh quẩn trong huyện, nay mỗi phiên MegaLive đã giúp hàng chục đơn hàng được chốt chỉ trong vài giờ. “Thực phẩm ngoài thị trường có quá nhiều hàng không rõ nguồn gốc. Còn ở đây, chúng tôi livestream từ chính nơi sản xuất, minh bạch quy trình làm ra từng gói chè, miến hay mứt. Khách hàng tin tưởng, doanh nghiệp cũng được lan tỏa”, bà Hương hồ hởi nói.

Một sáng mưa nhẹ ở xã Sơn Phú (Định Hóa), chúng tôi tôi theo chân cán bộ Sở Công Thương đến Hợp tác xã Nông sản Phú Đạt. Ở đây, dự án sản xuất chè xanh theo chuỗi giá trị cho 20 hộ dân đồng bào dân tộc thiểu số đang được triển khai.

“Chè giờ không chỉ bán ở chợ quê mà đã có thể bán online. Được học cách livestream, được cấp tài khoản sàn thương mại điện tử, bà con mình vui lắm. Hồi trước chở chè xuống huyện mỏi lưng, giờ chỉ cần… chốt đơn trên điện thoại”, chị Hà Minh Huệ - một người dân chia sẻ trong lúc hái chè.

Đây là những điển hình về kinh doanh trên sàn thương mại điện tử tại Thái Nguyên. Để hỗ trợ cho bà con Thái Nguyên, Liên minh HTX Việt Nam cũng đã phối hợp cùng tỉnh Thái Nguyên ra mắt Chợ sản phẩm trực tuyến dành riêng cho đồng bào dân tộc thiểu số (vcamart.com, vcamart.com.vn). Một sân chơi công bằng, hiện đại và giàu tiềm năng, nơi người miền núi có thể trực tiếp kết nối với người tiêu dùng khắp cả nước.

Không chỉ riêng vùng chè, thương mại điện tử đã lan đến nhiều HTX với nhiều sản phẩm khác. HTX Miến Việt Cường (Đồng Hỷ) là đơn vị đã “lên sàn thương mại điện tử” từ năm 2016. Tuy nhiên, bước ngoặt thật sự chỉ đến sau đại dịch COVID-19.

Ông Nguyễn Văn Ba, Giám đốc HTX, không giấu được tự hào khi nói: “Trung bình mỗi năm HTX cung cấp 400-500 tấn miến. Trong đó khoảng 10% được tiêu thụ qua thương mại điện tử. Con số không quá lớn, nhưng đó là thị trường bền vững, ổn định và đang tăng nhanh”.

Không chỉ có miến, các HTX chè như Sơn Dung (TP. Thái Nguyên) cũng đã thay đổi cách làm. Giám đốc Nguyễn Thị Như Trang chia sẻ: “Chúng tôi xây dựng logo, bộ nhận diện, kể cả câu chuyện sản phẩm để gây cảm xúc. Rồi dùng livestream, quảng cáo, hợp tác vận chuyển nhanh… để sản phẩm đến với người tiêu dùng cả nước”.

Không đơn độc, HTX Bản Việt cũng mạnh dạn lập gian hàng trên Shopee - nơi quy tụ các sản phẩm OCOP tiêu biểu của tỉnh. Được hỗ trợ bởi Liên minh HTX và Sở Công Thương, các đơn vị này dần tạo nên một hệ sinh thái bán hàng online bền vững.

Câu chuyện không chỉ dừng ở một vài cá nhân. Theo đại diện TikTok tại Việt Nam, ông Nguyễn Lâm Thanh: “TikTok đang đồng hành cùng Thái Nguyên trong chiến dịch đặc biệt: từ đào tạo kỹ năng số, sản xuất nội dung, quảng cáo hiệu quả đến mở chiến dịch bán hàng quy mô lớn cho địa phương”.

Thái Nguyên không chỉ là “thủ phủ chè xanh” của miền Bắc, mà còn là vùng đất có địa hình đa dạng, khí hậu đặc trưng, thổ nhưỡng phù hợp để phát triển nhiều loại cây trồng, vật nuôi đặc sản. Trong đó, các huyện miền núi như Định Hóa, Võ Nhai, Phú Lương, Đại Từ… nơi tập trung đông đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống, đang dần khẳng định vị thế là vùng nguyên liệu nông sản chất lượng cao.

Tại những bản làng vùng cao, nơi đồng bào Tày, Nùng, Dao, Sán Dìu sinh sống, các sản phẩm như chè xanh, miến dong, măng khô, nấm hương, tinh bột nghệ, gạo nếp nương, mộc nhĩ, dược liệu… không chỉ mang đậm hương vị núi rừng, mà còn là kết tinh của tập quán canh tác sạch, không hóa chất, mang đậm yếu tố “bản địa hóa”. Đây là yếu tố đang được người tiêu dùng trong và ngoài nước ngày càng ưa chuộng.

Thống kê đến nay, toàn tỉnh Thái Nguyên có 273 sản phẩm OCOP từ 3 đến 5 sao, sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu, trong đó có 229 sản phẩm do các hợp tác xã làm chủ thể, chiếm đến 84%. Đây là con số ấn tượng, phần lớn trong đó đến từ các vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Những sản phẩm như chè Shan Tuyết Phú Đạt (Định Hóa), miến dong Việt Cường (Đồng Hỷ), trà hữu cơ Sơn Dung (TP. Thái Nguyên), hay mật ong, dược liệu từ Võ Nhai… đều là những đại diện tiêu biểu cho sức sống của nông sản vùng cao.

Bên cạnh giá trị về kinh tế, nông sản của đồng bào dân tộc còn mang đậm yếu tố văn hóa, khi từng gói chè, từng cuộn miến, từng củ nghệ… đều là kết quả của một hệ sinh thái sống hài hòa giữa con người với thiên nhiên. Việc phát triển nông nghiệp tại đây gắn liền với bảo tồn tri thức bản địa, giữ gìn rừng đầu nguồn, đa dạng sinh học chính là phát triển bền vững đích thực.

Đặc biệt, nhiều hợp tác xã vùng cao đã mạnh dạn chuyển mình, tận dụng thương mại điện tử như một “cây cầu vượt núi” để sản phẩm vươn xa. Những phiên chợ livestream, gian hàng thương mại điện tử, chương trình MegaLive do tỉnh tổ chức đã mở cánh cửa cho người miền núi tiếp cận thị trường, từ đó từng bước thoát nghèo, làm giàu trên chính quê hương mình.

Nhận thấy những tiềm năng lớn của thương mại điện tử, chính quyền tỉnh Thái Nguyên đã không đứng ngoài cuộc. Chủ tịch UBND tỉnh Nguyễn Huy Dũng đã ban hành chỉ thị yêu cầu các sở, ngành phải “đẩy mạnh thương mại điện tử”, đồng thời đảm bảo an ninh mạng, ngăn chặn hàng giả, hàng nhái.

Sở Công Thương cũng nhanh chóng xây dựng kế hoạch nâng cao năng lực số cho doanh nghiệp, HTX; trong đó tập trung vào 3 chỉ số: hạ tầng, nguồn nhân lực, giao dịch điện tử. Mục tiêu đặt ra là đến hết tháng 6/2025, 100% doanh nghiệp, hộ kinh doanh có sản phẩm tiềm năng đều thiết lập gian hàng trực tuyến hiệu quả.

Phòng livestream cấp tỉnh và cộng đồng thương mại điện tử được thành lập, cùng gian hàng “Thái Nguyên” trên Shopee, tạo đầu tàu dẫn dắt thị trường số hóa nông sản.

Không chỉ tiêu thụ, toàn bộ chuỗi sản xuất nông nghiệp của Thái Nguyên cũng đang được số hóa. Theo thống kê, hơn 160.000 hộ sản xuất đã có tài khoản thương mại điện tử, trên 2.400 sản phẩm nông nghiệp được cập nhật trên các sàn như nongsan.buudien.vn, Sendo, thainguyentrade.vn…

Với 273 sản phẩm OCOP, sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu (trong đó 84% do HTX làm chủ), Thái Nguyên đã khẳng định được vai trò chủ lực của kinh tế tập thể trong xây dựng thương hiệu nông sản. Việc áp dụng mã QR truy xuất nguồn gốc, hệ thống bảo hộ sở hữu trí tuệ, nhãn hiệu, chỉ dẫn địa lý… giúp hàng hóa tăng giá trị, dễ vào siêu thị, lên sàn điện tử trong và ngoài nước.

Đặc biệt, doanh số từ kênh thương mại điện tử chiếm 30% tổng doanh thu; một số sản phẩm tăng tới 100% nhờ bán hàng online. Không quá lời khi gọi chuyển đổi số là “chìa khóa vàng” cho nông nghiệp bền vững.

Để đẩy mạnh phát triển thương mại điện tử, Chủ tịch UBND tỉnh Thái Nguyên Nguyễn Huy Dũng vừa ban hành chỉ thị về việc tăng cường công tác quản lý nhà nước và đẩy mạnh phát triển thương mại điện tử trên địa bàn tỉnh.

Chỉ thị yêu cầu các sở, ban ngành, UBND các huyện, thành phồ, đơn vị phải nâng cao hiệu quả, hiệu lực trong công tác quản lý hoạt động thương mại điện tử, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp; phòng chống các hành vi trốn thuế, buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả, hàng kém chất lượng.

Trong đó, Chủ tịch UBND tỉnh Thái Nguyên giao Sở Công Thương chủ trì, phối hợp với các đơn vị có liên quan tham mưu UBND tỉnh ban hành kế hoạch cải thiện, nâng cao chỉ số xếp hạng thương mại điện tử của Thái Nguyên.

Tập trung trọng tâm, trọng điểm vào 3 chỉ số chính: Hạ tầng, nguồn nhân lực thương mại điện tử; giao dịch doanh nghiệp và người tiêu dùng; giao dịch doanh nghiệp với doanh nghiệp (hoàn thành trong trong tháng 5/2025).

Đẩy mạnh việc phối hợp triển khai gian hàng Thái Nguyên trên sàn thương mại điện tử Shopee, khẩn trương thúc đẩy việc thành lập và hoạt động của Hiệp hội Thương mại điện tử tỉnh Thái Nguyên.

Đó không còn là chuyện viễn vông. Khi người nông dân biết livestream, khi HTX có bộ nhận diện thương hiệu, khi gian hàng Thái Nguyên có lượng người theo dõi lớn trên Shopee, TikTok… thì việc xuất khẩu online là tương lai có thể nghĩ đến.

Trở lại trung tâm thành phố, tôi ghé qua Trung tâm Xúc tiến thương mại tỉnh, nơi đang tổ chức một buổi tập huấn kỹ năng số cho các HTX trẻ. Trên màn hình lớn, một đoạn livestream giới thiệu chè Tân Cương hiện lên, thu hút hàng trăm lượt bình luận đặt hàng.

Từ đồi chè La Bằng đến miến Việt Cường, từ trại trà Sơn Dung đến dự án chè Phú Đạt… tất cả đang được số hóa. Chính nhờ thương mại điện tử, nông sản Thái Nguyên từng chỉ là sản phẩm trong chiếc rổ ngoài chợ quê nay đã có thể băng đèo vượt núi, vượt biên giới, vươn tới thị trường thế giới.