Lần đầu tiên Quốc hội chất vấn về kinh tế tư nhân: Kiến tạo thể chế mới

Ngày 19-20/6, Quốc hội sẽ tiến hành chất vấn và trả lời chất vấn về 2 nhóm nội dung: Phát triển kinh tế tư nhân và giáo dục và đào tạo.

Nhiều đại biểu đã đánh giá nội dung chất vấn về phát triển kinh tế tư nhân là mới và liên quan đến nhiều bộ, ngành. Điều này cho thấy sự chuyển biến trong tư duy quản trị quốc gia, từ chỗ khuyến khích khu vực tư nhân tham gia vào nền kinh tế, sang giai đoạn coi kinh tế tư nhân là một trụ cột phát triển, một chủ thể thực sự trong tiến trình tái cơ cấu nền kinh tế đất nước.

Để có thêm thông tin về nội dung này, Phóng viên Báo Công Thương đã có cuộc trao đổi với Đại biểu Nguyễn Chu Hồi - đoàn TP. Hải Phòng.

Tái cấu trúc khu vực kinh tế tư nhân

-Thưa ông, đây là lần đầu tiên Quốc hội chất vấn về phát triển kinh tế tư nhân, một chủ đề được đánh giá là lớn và rộng liên quan đến công tác quản lý của nhiều bộ, ngành và rất thời sự. Quan điểm của ông về việc đưa nội dung này vào phiên chất vấn?

Đại biểu Nguyễn Chu Hồi: Đây là lần đầu tiên Quốc hội tiến hành chất vấn về một nội dung lớn, rộng và mang tính thời sự sâu sắc, phát triển kinh tế tư nhân. Đặc biệt, nội dung này vừa được cụ thể hóa bằng Nghị quyết số 68 của Bộ Chính trị, thể hiện tư duy đột phá trong hoạch định chính sách kinh tế.

Tôi đánh giá rất cao việc đưa chủ đề này vào phiên chất vấn, bởi đây không chỉ là sự tiếp nối về mặt chính sách, mà còn là cơ hội để nhìn nhận, rà soát và thúc đẩy thực thi nghị quyết một cách thực chất.

Việc Bộ Chính trị ban hành nghị quyết riêng về phát triển kinh tế tư nhân là một bước đột phá lớn, thể hiện tầm nhìn chiến lược. Nghị quyết 68 này đồng bộ với ba nghị quyết khác (Nghị quyết 57, 66, 59) đã tạo thành một "bộ tứ chiến lược" về thể chế và chính sách, hướng tới tạo lập nền tảng pháp lý mới cho sự bứt phá về phát triển đất nước. Đây là điều rất mới, chưa từng có tiền lệ.

Ngay sau khi nghị quyết ra đời, các cơ quan lập pháp và hành pháp đã nhanh chóng thể chế hóa bằng hệ thống văn bản pháp luật, kế hoạch hành động và giải pháp cụ thể. Điều này giúp khơi thông các nguồn lực trong dân, tháo gỡ điểm nghẽn, đồng thời tái cấu trúc khu vực kinh tế tư nhân theo hướng lành mạnh, minh bạch và bền vững hơn.

Lâu nay, do chính sách thiếu rõ ràng, thiếu độ mở, nên dòng chảy vốn vào khu vực kinh tế tư nhân còn hạn chế. Nhiều doanh nghiệp co cụm, chọn cách làm an toàn để né tránh các thủ tục hành chính rườm rà. Lần này, với tinh thần cải cách thể chế mạnh mẽ, chúng ta kỳ vọng vào một cuộc “chơi” mới ở tầm đẳng cấp cao hơn, quy mô lớn hơn, sánh vai với bạn bè quốc tế và hội nhập sâu rộng hơn.

Một thông điệp quan trọng đặt ra là: Việt Nam cần cạnh tranh bằng thể chế và công nghệ để bước vào sân chơi toàn cầu trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc. Cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ 4 mang đến nhiều cơ hội nhưng cũng không ít thách thức, buộc chúng ta phải thay đổi tư duy quản trị và tiếp cận chính sách phát triển. Bên cạnh yêu cầu đổi mới công nghệ, điều then chốt là phải có nền tảng pháp lý đồng bộ. Do đó, ngoài nghị quyết về kinh tế tư nhân, chúng ta có thêm nghị quyết về hội nhập (Nghị quyết 59), thể hiện bước đi đồng bộ và dài hạn.

Cuộc cải cách thể chế toàn bộ hệ thống chính trị lần này có tính chất cách mạng. Nó không chỉ nhằm đạt mục tiêu ngắn hạn đến năm 2030 mà hướng tới tầm nhìn dài hơn 2045 là cột mốc 100 năm thành lập nước và trùng với thời điểm thế giới bước vào thế kỷ thứ hai của Liên Hợp Quốc, kỷ nguyên của chuyển đổi số và trí tuệ nhân tạo. Muốn tham gia sâu hơn vào các chuỗi giá trị toàn cầu, Việt Nam phải có thể chế mạnh và công nghệ đỉnh cao tầm quốc tế.

Tuy nhiên, công nghệ luôn đi kèm với chi phí cao. Do đó, thay vì dàn trải, lần này chúng ta xác định rõ 11 nhóm công nghệ chiến lược, mỗi nhóm tương ứng với các sản phẩm cụ thể. Đây là một cách làm bài bản và quyết liệt. Tiền đầu tư nhiều hơn, nhưng phải đem lại hiệu quả thực chất và phải định lượng được.

Không thể làm cuộc cách mạng này nếu chỉ trông vào Nhà nước. Phải có sự vào cuộc của khu vực tư nhân, từ đầu tư công nghệ, sản xuất xanh, đến cả lĩnh vực như bảo vệ môi trường, phát triển cộng đồng. Doanh nghiệp không chỉ sử dụng tài nguyên và không gian phát triển của đất nước, mà còn phải có trách nhiệm và nghĩa vụ đóng góp. Và chính sách phải rõ ràng, để xác lập đúng quyền, trách nhiệm, nghĩa vụ giữa Nhà nước và tư nhân.

Động lực phát triển mà chúng ta cần bây giờ không phải là động lực tuyến tính hay đơn ngành, mà phải là “động lực cộng hưởng”, tức là tổng lực từ nhiều lĩnh vực, nhiều tầng nấc cùng tác động lan tỏa...

-Ông có đề cập đến "động lực cộng hưởng", thay vì phát triển đơn ngành, đơn tuyến. Cụ thể hơn, điều này cần được hiểu như thế nào trong bối cảnh tái cấu trúc kinh tế tư nhân?

Đại biểu Nguyễn Chu Hồi: Đúng vậy! Chất vấn về phát triển kinh tế tư nhân tuy là một cụm nội dung, nhưng lại có phạm vi bao trùm rất rộng, từ đất đai, nguồn nhân lực, giáo dục, khoa học, công nghệ, đến thể chế, hành chính, hội nhập quốc tế. Do đó, không thể chỉ giải quyết nội khối tư nhân mà cần tiếp cận đa ngành, liên cơ quan, liên lĩnh vực.

Ba nghị quyết về thể chế, công nghệ và hội nhập đã ra đời cùng với nghị quyết về kinh tế tư nhân chính là sự đồng bộ cần thiết để phát triển trục chính này. Nhưng vẫn cần cả “các trục phụ”, chính là những chính sách về giáo dục, đào tạo kỹ năng, chuyên nghiệp hóa nền hành chính, cải cách thủ tục, thu hút nhân tài... Nếu không giải quyết đồng bộ, thì mọi chính sách tưởng như mở sẽ chỉ là sự “ban phát thông thường”, không đủ sức tạo ra động lực phát triển thực sự.

Ở góc độ quản lý nhà nước, đây là lúc cần rà soát lại cơ chế phân cấp, phân quyền. Phải rõ người, rõ việc, rõ trách nhiệm. Nhà nước không thể “làm thay” hay “chỉ đạo mệnh lệnh” trong một nền kinh tế thị trường, mà phải kiến tạo và dẫn dắt bằng thể chế minh bạch, công khai, công bằng và bằng “vốn mồi”.

Và một điểm cần lưu ý là tái cấu trúc khu vực kinh tế tư nhân. Kinh tế “vỉa hè”, kinh tế “siêu nhỏ”, lâu nay vẫn nằm trong vùng “xám”, cần được nhìn nhận một cách khoa học và khách quan để tham gia vào vùng sáng, vùng xanh.

Ví dụ, Pháp đang đề xuất đưa mô hình kinh tế vỉa hè vào danh mục di sản văn hóa vật thể của thế giới. Ở Việt Nam, nếu tổng thu từ khu vực này được đánh giá đúng, thì con số không hề nhỏ. Vấn đề là chúng ta nhìn nhận và cấu trúc lại như thế nào, để phát huy tiềm năng thay vì để phát triển tự phát, hiệu quả nhỏ lẻ và gây ra vấn đề môi trường đô thị.

Tôi tin rằng, qua phiên chất vấn lần này, Quốc hội sẽ đặt nền tảng quan trọng cho việc hiện thực hóa nghị quyết phát triển kinh tế tư nhân một cách khả thi, hiệu quả và có chiều sâu. Đồng thời, mở ra hướng tiếp cận mới trong cải cách thể chế và quản trị quốc gia, từ tầm nhìn chiến lược đến hành động cụ thể.

Tôi cho rằng, cách tiếp cận về phát triển hiện nay không còn theo tư duy ngành dọc truyền thống. Ví dụ, những lĩnh vực như dầu khí, thủy sản hay du lịch, vốn được xem là trụ cột, nếu phát triển đơn lẻ thì cũng khó tạo được động lực bền vững.

Du lịch chẳng hạn, muốn phát triển thì phải là một ngành kinh tế tổng hợp, cần sự cộng hưởng từ giao thông, văn hóa, môi trường, truyền thông, công nghệ… Nếu thiếu sự phối hợp liên ngành, du lịch sẽ mãi là ngành đơn độc.

-Với một chủ đề bao trùm như kinh tế tư nhân, việc phân cấp, phân quyền và cải cách quản lý nhà nước cần được nhìn nhận ra sao, thưa ông?

Đại biểu Nguyễn Chu Hồi: Chúng ta không thể phát triển nếu cứ loay hoay trong cơ chế "xin - cho", không rõ người chịu trách nhiệm, không rõ mục tiêu cụ thể. Đây là lúc cần ráo riết rà soát lại cơ chế phân cấp, phân quyền, xây dựng một hệ thống quản trị nhà nước dựa trên pháp quyền thay vì mệnh lệnh hành chính.

Quản lý nhà nước hiện đại là phải quản trị quốc gia bằng công cụ pháp luật. Pháp luật không chỉ để kiểm soát, mà phải là nền tảng phát triển. Muốn như vậy, cần một nền tư pháp mạnh, công tác tuyên truyền - giáo dục pháp luật sâu rộng, và đội ngũ cán bộ đủ Tâm, Tầm, Tài.

-Nhìn xa hơn, ông cho rằng đâu là điều kiện tiên quyết để hiện thực hóa mục tiêu tái cấu trúc kinh tế tư nhân thành công?

Đại biểu Nguyễn Chu Hồi: Trước hết là cải cách thể chế. Phải làm cho pháp luật thực sự là công cụ vận hành quốc gia, gỡ bỏ các điểm nghẽn từ bên trong. Bên cạnh đó là giáo dục, đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao và có kỹ năng làm việc chuyên nghiệp. Vì, không có doanh nghiệp tư nhân nào đủ sức cạnh tranh nếu thiếu đội ngũ có trình độ cao, kỹ năng thành thạo và tư duy toàn cầu.

Ngoài ra, chúng ta cần tiếp cận lại khái niệm “kinh tế tư nhân” theo hướng bao trùm hơn. Kinh tế vỉa hè, kinh tế siêu nhỏ, kinh tế cá thể, kinh tế hộ gia đình,…vốn tồn tại lâu nay trong vùng “xám” cần được nhìn nhận như một phần hữu cơ của nền kinh tế. Nếu có chính sách phù hợp, đây sẽ là một lực lượng quan trọng để tự tạo việc làm, giảm nghèo bền vững và tăng trưởng bao trùm.

Việt Nam có “lối đi riêng ở dưới chấn mình” và phải đi bằng chính đôi chân của mình, vừa độc lập, tự chủ, vừa hội nhập sâu rộng, hài hòa lợi ích quốc gia với lợi ích của cộng đồng quốc tế.

Xin trân trọng cảm ơn ông!