Kinh doanh 'na ná' đa cấp, không thể để ngoài luật

Triệt phá hàng loạt mô hình đa cấp biến tướng

Những ngày gần đây, hàng loạt vụ việc kinh doanh đa cấp trái phép bị cơ quan chức năng triệt phá, gây xôn xao dư luận. Các chiêu thức áp dụng vẫn là những lời hứa về lợi nhuận siêu cao, mô hình tầng sâu phức tạp, nhưng ẩn giấu sau đó là những cái bẫy tài chính khiến hàng chục nghìn người sập bẫy.

Chỉ trong tháng 5/2025, các cơ quan chức năng đã liên tiếp triệt phá hai đường dây đa cấp trái phép quy mô lớn. Tại Lạng Sơn, chuyên án Ame Global đột phá với hàng loạt đối tượng bị bắt giữ. Thủ đoạn của Ame Global áp dụng mô hình “tiêu dùng tăng trưởng” nhức nhối đa cấp nhị phân với tối đa 20 tầng. Khách hàng đầu tư khoảng 14,85 triệu đồng/khách để nhận hoa hồng từ doanh số và các khoản thưởng tầng sâu. Qua điều tra ban đầu, đường dây liên quan đến hơn 9.000 người tham gia, trong đó 7.000 người tại Việt Nam, giao dịch hàng nghìn tỷ đồng. Các đối tượng cầm đầu như H.W.Y (người Đài Loan), Phạm Tuấn Phong, Đồng Thị Minh Thắng đã bị khởi tố, tạm giam.

Cùng thời điểm, tại Phú Thọ, chuyên án Bitney bị phá vỡ với quy mô đến 200.000 người tham gia. Các sản phẩm như Multi Juice, Lucenta, Bitney Multi Cream được bán với giá cao, quảng cáo như thần dược, nhưng khi kiểm nghiệm phát hiện chứa chất cấm Tadalafil nguy hiểm cho sức khỏe. Bốn đối tượng bị bắt, trong đó có Tất Văn Hào (Việt Nam) và Lim Choon Foong (Malaysia). Số tiền giao dịch lên tới hàng nghìn tỷ đồng, tang vật thu giữ bao gồm tiền mặt, xe ô tô, hàng chục ngàn hộp sản phẩm.

Dù pháp luật đã có hành lang cứng rắn cho hoạt động bán hàng đa cấp, nhưng thực tiễn lại liên tục xuất hiện những mô hình biến tướng tinh vi như tiếp thị liên kết, trả thưởng một cấp. Trong đó, người tham gia F0 được hưởng hoa hồng khi giới thiệu F1 mua hàng, F1 tiếp tục được hưởng hoa hồng khi mời F2 tham gia, nhưng F0 lại không nhận hoa hồng từ F2 trở đi. Nhìn bên ngoài, mô hình này có vẻ đơn giản hơn, không đa cấp, nhưng bản chất vẫn duy trì việc lấy tiền người sau chi trả cho người trước.

Bộ Công Thương cho biết, các quy định hiện hành đang gặp khó khăn khi xác định chính xác loại hình này có phải đa cấp hay không. Điểm nghẽn nổi lên chính là các doanh nghiệp lách luật, tìm kẽ hở để tránh điều chỉnh, kiểm soát.

Ngoài ra, hoạt động kinh doanh đa cấp còn mới phát sinh một vấn đề cần điều chỉnh quy định pháp luật để kiểm soát tốt hơn là việc mua bán doanh nghiệp bán hàng đa cấp để sở hữu giấy chứng nhận đăng ký hoạt động bán hàng đa cấp.

Tình trạng này xuất hiện có nguyên nhân từ việc Bộ Công Thương quản lý chặt chẽ việc cấp phép mới giấy chứng nhận kinh doanh đa cấp nên các chủ thể muốn có giấy chứng nhận đăng ký hoạt động bán hàng đa cấp có xu hướng mua lại doanh nghiệp có giấy phép để sở hữu giấy chứng nhận đăng ký hoạt động bán hàng đa cấp, qua đó triển khai hoạt động bán hàng đa cấp.

“Tình trạng này cần thiết phải được kiểm soát để ngăn ngừa nguy cơ các chủ thể có lịch sử hoạt động tại các doanh nghiệp đa cấp bất chính sở hữu được doanh nghiệp có giấy chứng nhận đăng ký hoạt động bán hàng đa cấp, hạn chế các rủi ro cho xã hội”, Bộ Công Thương cho hay.

Siết chặt bằng cách sửa đổi nghị định

Trước những dấu hiệu phức tạp và nguy hiểm nói trên, Bộ Công Thương đánh giá cần phải tiếp tục rà soát, sửa đổi các quy định pháp luật nhằm quản lý hiệu quả hơn nữa đối với hoạt động bán hàng đa cấp, ngăn ngừa tối đa các nguy cơ thiệt hại cho người dân, nhưng đồng thời phải phù hợp với chủ trương chung của Chính phủ về tăng cường thu hút đầu tư, tạo điều kiện tối đa cho hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp, tháo gỡ các rào cản về pháp lý nhằm tạo điều kiện cho doanh nghiệp tối đa hóa hiệu quả sản xuất kinh doanh.

Để giải quyết vấn đề này, Bộ Công Thương đang sửa đổi các quy định về kinh doanh đa cấp hiện hành và lấy ý kiến về dự thảo Nghị định thay thế các Nghị định của Chính phủ về quản lý hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp.

Dự thảo đề xuất bổ sung quy định về điều kiện hoạt động của doanh nghiệp bán hàng đa cấp tại địa phương nhằm đảm bảo hiệu quả công tác quản lý nhà nước, đặc biệt là tại các địa bàn nơi có nhiều người tham gia bán hàng đa cấp.

Theo đó, điều kiện hoạt động của doanh nghiệp bán hàng đa cấp tại địa phương là có chi nhánh tại các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương nơi doanh nghiệp có 5.000 người tham gia bán hàng đa cấp trở lên.

Có văn phòng đại diện hoặc chi nhánh tại các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương nơi doanh nghiệp có 1.000 người tham gia bán hàng đa cấp trở lên; có đầu mối tại địa phương đáp ứng điều kiện hoặc văn phòng đại diện hoặc chi nhánh tại các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương nơi doanh nghiệp không có trụ sở, chi nhánh, văn phòng đại diện.

Ngoài ra, nhằm tăng cường phân cấp trách nhiệm quản lý hoạt động bán hàng đa cấp cho các địa phương, Bộ Công Thương đề xuất cần bổ sung các công cụ quản lý, thẩm quyền của cơ quan quản lý tại địa phương đối với hoạt động của doanh nghiệp trên địa bàn như bổ sung các điều kiện về đảm bảo an ninh trật tự, đạo đức kinh doanh trong hoạt động của các doanh nghiệp bán hàng đa cấp tại địa phương.

Thực tế cho thấy, bên cạnh các doanh nghiệp hoạt động chân chính, không ít doanh nghiệp đã lợi dụng kẽ hở pháp luật, lợi dụng lòng tin và sự thiếu hiểu biết của người dân để kiếm lời trên nỗi đau tài chính của nhiều gia đình. Đã đến lúc cần một hàng rào pháp lý đủ chặt chẽ, đủ linh hoạt, nhưng cũng đủ mạnh mẽ để không cho phép bất cứ hình thức kinh doanh “na ná” đa cấp nào tiếp tục tồn tại ngoài vòng kiểm soát của pháp luật.

Theo Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia (Bộ Công Thương), tính đến thời điểm hiện tại, cả nước chỉ còn 16 doanh nghiệp hoạt động hợp pháp trong lĩnh vực bán hàng đa cấp, giảm mạnh so với 51 doanh nghiệp vào năm 2016.