Khoa học công nghệ: Động lực đưa Việt Nam bứt phá kỷ nguyên mới

Trong 2 ngày 19-20/7, hơn 200 trí thức trẻ người Việt trong và ngoài nước tham dự Diễn đàn Trí thức trẻ Việt Nam toàn cầu lần thứ VI tại Hà Nội với chủ đề: “Trí thức trẻ Việt Nam toàn cầu góp sức cùng đất nước bước vào kỷ nguyên mới”. Diễn đàn thu hút sự quan tâm của đội ngũ trí thức trẻ đang làm việc trong các lĩnh vực then chốt như trí tuệ nhân tạo, đường sắt cao tốc, kinh tế số và khởi nghiệp đổi mới sáng tạo.

Diễn đàn là hoạt động thiết thực triển khai Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ chính trị về “Đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia”, phát huy tối đa vai trò, trí tuệ, sức sáng tạo của đội ngũ trí thức trẻ Việt Nam trong sự nghiệp phát triển đất nước.

Để phát huy vai trò trí thức trẻ trong phát triển khoa học công nghệ phóng viên Báo Công Thương đã có cuộc trao đổi với TS. Trần Minh Chính, Khoa Công nghệ Điện tử, Trường Đại học Công nghiệp TP. Hồ Chí Minh (Bộ Công Thương) bên lề diễn đàn để làm rõ nội dung này.

Sức trẻ dẫn dắt làn sóng đổi mới

- Ông đánh giá như thế nào về vai trò của lực lượng trí thức trẻ trong phát triển khoa học công nghệ hiện nay?

TS. Trần Minh Chính: Có thể khẳng định, trí thức trẻ là nguồn tài nguyên chiến lược của quốc gia, đặc biệt trong bối cảnh kinh tế Việt Nam đang dịch chuyển mạnh mẽ sang mô hình tăng trưởng dựa trên đổi mới sáng tạo. Trí thức trẻ không chỉ đại diện cho tầng lớp tinh hoa học vấn mà còn là lực lượng sở hữu khả năng tiếp thu nhanh những xu hướng công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo, năng lượng tái tạo, chuyển đổi số.

Trên thực tế, trong những năm gần đây, các công trình nghiên cứu, dự án khởi nghiệp công nghệ do giới trẻ khởi xướng đã mang lại nhiều đột phá, điển hình như các startup về trí tuệ nhân tạo (AI) trong nông nghiệp, công nghệ dữ liệu lớn trong thương mại điện tử, blockchain trong tài chính. Đặc biệt, trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo, Việt Nam đã có những gương mặt trẻ lọt vào các tập đoàn công nghệ hàng đầu thế giới, điều này chứng minh vai trò không thể thay thế của lớp trẻ trong cuộc cách mạng công nghiệp.

Đáng mừng hơn, tinh thần nhập cuộc ngày càng mạnh mẽ với nhiều sáng kiến phát triển khoa học công nghệ gắn với các mục tiêu phát triển bền vững như bảo vệ môi trường, an ninh năng lượng, y tế thông minh… Điều đó chứng minh trí thức trẻ không chỉ làm khoa học để khẳng định bản thân, mà còn mang sứ mệnh xã hội rõ nét.

- Theo ông, những lĩnh vực khoa học công nghệ nào hiện nay đang mở ra nhiều cơ hội cho trí thức trẻ Việt Nam khẳng định mình?

TS. Trần Minh Chính: Tôi cho rằng, có thể kể tới 3 trụ cột chính:

Thứ nhất, lĩnh vực công nghệ số như AI, dữ liệu lớn, điện toán đám mây, blockchain… Đây là những công nghệ nền tảng của chuyển đổi số, được Chính phủ xác định là động lực tăng trưởng mới trong Chiến lược quốc gia về Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đến năm 2030. Với dân số trẻ, khả năng thích ứng nhanh, Việt Nam đang chứng kiến sự trỗi dậy của nhiều startup công nghệ số, đồng thời xuất khẩu dịch vụ công nghệ thông tin cũng liên tục tăng trưởng ấn tượng.

Thứ hai, công nghệ xanh, năng lượng tái tạo. Trong lộ trình phát triển bền vững, Việt Nam đã cam kết Net-zero vào năm 2050. Điều này mở ra cơ hội rất lớn cho trí thức trẻ tham gia vào nghiên cứu năng lượng mặt trời, gió, hydrogen, pin lưu trữ năng lượng và mô hình kinh tế tuần hoàn, kinh tế xanh.

Thứ ba, công nghệ sinh học và y tế thông minh. Đặc biệt sau đại dịch Covid-19, nhu cầu phát triển các giải pháp y tế thông minh, công nghệ chăm sóc sức khỏe từ xa, công nghệ sinh học ứng dụng trong sản xuất nông nghiệp bền vững, thực phẩm sạch… là những mảng có dư địa phát triển lớn.

Ngoài ra, các ngành công nghiệp mới nổi như công nghệ vật liệu tiên tiến, robot, phương tiện giao thông thông minh cũng đang rất khát nhân lực chất lượng cao, mở ra sân chơi cho các nhà khoa học trẻ Việt Nam hội nhập và cạnh tranh toàn cầu.

Chắp cánh tài năng trẻ bằng chính sách đột phá

- Cần có những cơ chế, chính sách gì từ phía Nhà nước và doanh nghiệp để hỗ trợ và khuyến khích trí thức trẻ mạnh dạn nghiên cứu, khởi nghiệp sáng tạo?

TS. Trần Minh Chính: Việt Nam hiện có nhiều chủ trương đúng, nhưng để trí thức trẻ thực sự trở thành đầu tàu đổi mới sáng tạo thì cần một hệ sinh thái đồng bộ và đột phá hơn nữa.

Một là, về chính sách nhà nước, cần hoàn thiện các cơ chế tài chính cho nghiên cứu khoa học, nhất là hỗ trợ các dự án khởi nghiệp khoa học công nghệ có tính rủi ro cao. Cần mạnh tay xây dựng các siêu quỹ đầu tư khởi nghiệp quốc gia, hỗ trợ từ vườn ươm đến tăng tốc khởi nghiệp. Ngoài ra, cần có các chính sách đặt hàng nghiên cứu trực tiếp từ các bộ ngành để các đề tài của trí thức trẻ gắn kết chặt với nhu cầu phát triển đất nước.

Hai là, từ phía doanh nghiệp, cần khuyến khích doanh nghiệp đổi mới sáng tạo thông qua các ưu đãi thuế thực chất khi sử dụng sản phẩm nghiên cứu trong nước, các khoản chi cho nghiên cứu và phát triển cần được khấu trừ tối đa. Đặc biệt, cần khuyến khích mô hình hợp tác doanh nghiệp - viện trường, nơi doanh nghiệp đóng vai trò người dẫn dắt thị trường còn trường đại học, trí thức trẻ đóng vai trò nhà sáng tạo.

Thêm vào đó, Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia (NIC) cần đóng vai trò “cánh tay nối dài” giúp trí thức trẻ tiếp cận không gian sáng tạo, thử nghiệm sản phẩm thực tế, mở rộng kết nối quốc tế và tìm kiếm vốn đầu tư.

- Trong bối cảnh Việt Nam hội nhập sâu rộng, trí thức trẻ cần trang bị thêm những kỹ năng, năng lực gì để bắt kịp xu thế phát triển khoa học công nghệ toàn cầu?

TS. Trần Minh Chính: Theo tôi, hội nhập sâu rộng đặt ra yêu cầu toàn diện đối với trí thức trẻ Việt Nam. Trước hết, đó là năng lực hội nhập toàn cầu, thông thạo ngoại ngữ, am hiểu chuẩn mực quốc tế về khoa học công nghệ, có khả năng tham gia vào mạng lưới nghiên cứu đa quốc gia, có thể xin được các quỹ nghiên cứu quốc tế hoặc trực tiếp làm việc tại các tập đoàn toàn cầu.

Thứ hai, là năng lực sáng tạo đổi mới, tức khả năng phát hiện vấn đề, giải quyết vấn đề bằng tư duy đột phá, không đi theo lối mòn nghiên cứu cũ. Khả năng ứng dụng công nghệ mới nhanh chóng, đặc biệt là kỹ năng sử dụng các công cụ AI trong nghiên cứu hiện đại, sẽ là chìa khóa thành công.

Thứ ba, là kỹ năng thương mại hóa sản phẩm khoa học, kỹ năng khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, từ việc viết dự án, gọi vốn, vận hành doanh nghiệp khoa học, bảo hộ sở hữu trí tuệ… Đây là điểm yếu mà hệ sinh thái đào tạo cần khắc phục sớm.

Cuối cùng, không thể thiếu yếu tố bản lĩnh chính trị, tinh thần trách nhiệm, lòng yêu nước để mỗi trí thức trẻ không chỉ đóng góp tri thức mà còn đóng góp vào sự thịnh vượng của đất nước.

Với việc triển khai Nghị quyết 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, cùng Chương trình hành động của Chính phủ, đất nước ta đang đứng trước những cơ hội và thách thức lớn trong việc thúc đẩy phát triển lực lượng sản xuất hiện đại và chuyển mình mạnh mẽ trong kỷ nguyên số.