Kết tinh bản sắc, sản phẩm OCOP Sơn La vươn xa

Mang đậm bản sắc văn hoá vùng cao

Chương trình “Mỗi xã một sản phẩm” (OCOP) được triển khai tại tỉnh Sơn La đang từng bước khẳng định vai trò trong phát triển kinh tế nông thôn, thúc đẩy sản xuất theo hướng giá trị gia tăng và bền vững tại tỉnh Sơn La.

Theo thống kê, đến nay, toàn tỉnh Sơn La đã có 241 sản phẩm OCOP được công nhận đạt từ 3 sao trở lên, phản ánh rõ nỗ lực phát triển kinh tế nông thôn gắn với phát huy giá trị bản địa.

Nhiều sản phẩm OCOP của tỉnh Sơn La không chỉ đảm bảo chất lượng, an toàn vệ sinh thực phẩm, mà còn mang đậm dấu ấn văn hóa đặc trưng của vùng cao, được thị trường trong và ngoài tỉnh đón nhận tích cực. Không ít sản phẩm đã dần khẳng định được chỗ đứng trên thị trường, chinh phục cả những người tiêu dùng khó tính nhờ chất lượng vượt trội và mẫu mã được đầu tư bài bản, bắt mắt.

Tiêu biểu có thể kể đến sản phẩm thịt trâu gác bếp của hộ kinh doanh Hoa Xuân, một đặc sản nổi bật của đồng bào dân tộc Thái tại địa phương. Sản phẩm không chỉ là món ăn ngon, mà còn là kết tinh của nét văn hóa ẩm thực Tây Bắc, thể hiện qua quy trình chế biến công phu và sự hòa quyện tinh tế của các loại gia vị truyền thống như mắc khén, hạt dổi, gừng, tỏi, ớt...

Nhờ kỹ thuật ướp khéo léo và phương pháp hun khói trên gác bếp đặc trưng, thịt trâu giữ được hương vị đậm đà, dai ngọt tự nhiên và có thể bảo quản đến cả năm mà không bị hỏng. Sự độc đáo về hương vị và tính tiện dụng giúp thịt trâu gác bếp không chỉ trở thành món ăn đặc sản được ưa chuộng mà còn là món quà quê đầy ý nghĩa được nhiều người lựa chọn.

Hiện nay, 80% sản lượng thịt trâu của hộ kinh doanh Hoa Xuân được cung cấp cho nhà phân phối tại Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh và bán qua hình thức trực tuyến đi mọi miền đất nước.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, theo đánh giá của ngành chức năng, phần lớn sản phẩm OCOP của tỉnh Sơn La hiện nay vẫn tập trung ở nhóm thực phẩm, đồ uống, dược liệu; chủ yếu do các hợp tác xã, hộ sản xuất nhỏ lẻ hoặc doanh nghiệp vừa và nhỏ triển khai. Dù nhiều sản phẩm đã được công nhận từ 3 đến 4 sao, song tỷ lệ sản phẩm đạt chuẩn quốc gia (5 sao) vẫn còn khiêm tốn.

Một số khó khăn nổi bật có thể kể đến như: Quy mô sản xuất manh mún, thiếu vùng nguyên liệu ổn định; Công nghệ chế biến đơn giản, chủ yếu theo phương pháp thủ công truyền thống. Ngoài ra, bao bì, nhãn mác chưa đồng bộ, thiếu tính nhận diện thương hiệu; Khó tiếp cận hệ thống phân phối hiện đại, chưa đủ năng lực đáp ứng đơn hàng lớn và ổn định.

Đặc biệt, thiếu nhân lực chuyên môn về phát triển sản phẩm, quản trị kinh doanh và xúc tiến thương mại cũng là vấn đề các chủ cơ sở sản xuất sản phẩm OCOP đang phải đối mặt. Trong bối cảnh đó, nếu không có giải pháp đồng bộ, các sản phẩm OCOP rất dễ rơi vào tình trạng “được mùa, mất giá”, “có sản phẩm nhưng không có thị trường”.

Để sản phẩm OCOP Sơn La bứt phá

Trước thực trạng quy mô sản xuất còn nhỏ lẻ, thiếu tính liên kết và khó mở rộng thị trường, việc tháo gỡ “nút thắt” cho sản phẩm OCOP của tỉnh Sơn La đòi hỏi sự vào cuộc quyết liệt, đồng bộ từ nhiều phía. Trọng tâm là nâng cao năng lực sản xuất, kết nối thị trường và chuyên nghiệp hóa hoạt động của các chủ thể tham gia chương trình.

Trong đó, giải pháp trước hết, cần đẩy mạnh việc phát triển vùng nguyên liệu ổn định, đạt chuẩn. Đây là yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng sản phẩm. Cùng với đó, việc xây dựng vùng nguyên liệu cần gắn với quy hoạch và liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị. Các địa phương cần chủ động hỗ trợ hợp tác xã, doanh nghiệp xây dựng mô hình sản xuất an toàn, ứng dụng quy trình kỹ thuật tiên tiến, hướng đến đạt chuẩn VietGAP, hữu cơ hoặc các tiêu chuẩn tương đương phục vụ xuất khẩu.

Thứ hai, vấn đề đầu tư công nghệ, thiết bị chế biến và bảo quản sau thu hoạch cũng cần được ưu tiên. Nhiều sản phẩm OCOP hiện vẫn được sơ chế, chế biến bằng phương pháp thủ công, công nghệ đơn giản, dẫn đến chất lượng chưa đồng đều và hạn chế thời gian bảo quản. Việc hỗ trợ vay vốn ưu đãi, kết nối chuyển giao công nghệ, đồng hành cùng các chủ thể trong khâu thiết kế bao bì, nhãn mác, truy xuất nguồn gốc sẽ góp phần nâng cao giá trị sản phẩm và tạo sự chuyên nghiệp trong cách làm OCOP.

Thứ ba, cần đặc biệt quan tâm đến nâng cao năng lực cho đội ngũ làm OCOP. Đây là khâu còn yếu tại nhiều địa phương. Các chủ thể sản xuất đa phần xuất thân từ nông dân, còn hạn chế kỹ năng quản trị, phát triển thương hiệu hay tiếp cận thị trường. Vì vậy, ngành chức năng cần tăng cường tổ chức các lớp tập huấn, tư vấn kỹ thuật, hỗ trợ đào tạo bài bản về phát triển sản phẩm OCOP, kỹ năng xúc tiến thương mại, ứng dụng thương mại điện tử…

Bên cạnh đó, tỉnh cần chú trọng đến công tác quảng bá, xúc tiến thương mại cho sản phẩm OCOP. Việc tổ chức các hội chợ, phiên chợ nông sản, tuần lễ OCOP tại các đô thị lớn, cũng như kết nối với các sàn thương mại điện tử, chuỗi siêu thị, nhà phân phối uy tín… sẽ mở ra cơ hội mở rộng thị trường tiêu thụ trong và ngoài nước. Đặc biệt, cần định hướng rõ chiến lược xây dựng thương hiệu, đăng ký sở hữu trí tuệ và bảo vệ nhãn hiệu cho các sản phẩm đặc trưng.

Một giải pháp nữa không thể thiếu là tiếp tục phát triển các sản phẩm mới có tiềm năng và gia tăng giá trị cho các sản phẩm truyền thống. Những sản phẩm mang bản sắc vùng miền như chè Shan tuyết, cà phê Arabica, các loại thảo dược, hoa quả sấy… cần được đổi mới về mẫu mã, câu chuyện sản phẩm và phát triển theo hướng quà tặng đặc sản, sản phẩm du lịch… để nâng cao giá trị sử dụng và khả năng cạnh tranh.

Sản phẩm OCOP của Sơn La vẫn đối mặt không ít thách thức do quy mô sản xuất còn nhỏ lẻ, khó mở rộng đơn hàng lớn, thiếu liên kết chuỗi và năng lực cạnh tranh chưa cao. Việc tháo gỡ những “nút thắt” này đang được tỉnh Sơn La xác định là yêu cầu cấp thiết nhằm đưa sản phẩm OCOP phát triển thực chất, hiệu quả và bền vững.