Giải bài toán nhân lực Thương mại điện tử từ đào tạo nghề ngành Công Thương

Sự phát triển thần tốc của thương mại điện tử đang đặt ra áp lực lớn về chất lượng và số lượng nguồn nhân lực. Trong khi thị trường cần người “làm được việc ngay”, thì phần lớn sinh viên vẫn loay hoay ở ngưỡng lý thuyết. Đâu là điểm nghẽn? Và doanh nghiệp đang trông chờ điều gì từ chính sách đào tạo nghề? Phóng viên Báo Công Thương có cuộc trao đổi với ông Trần Bình Trọng - Giám đốc Marketing InterData, Giảng viên FPT Skillking để làm rõ những vấn đề cốt lõi.

Đào tạo thực tiễn phải đi trước nhu cầu của thị trường

-Thưa ông, ông đánh giá thế nào về thực trạng tuyển dụng nhân lực trong lĩnh vực thương mại điện tử hiện nay, đặc biệt là các kỹ năng mà doanh nghiệp đang “khát”?

Ông Trần Bình Trọng: Hiện nay, thị trường thương mại điện tử (TMĐT) tại Việt Nam đang tăng trưởng với tốc độ chóng mặt, kéo theo nhu cầu rất lớn về nhân sự chuyên môn. Tuy nhiên, nghịch lý là càng tăng trưởng nhanh thì khoảng cách giữa đào tạo và thực tế lại càng xa.

Doanh nghiệp chúng tôi hoạt động trong lĩnh vực digital marketing và TMĐT, thường xuyên tuyển các vị trí như: quản trị vận hành sàn TMĐT (Shopee, Lazada, TikTok Shop), nhân sự livestream, sản xuất video, chuyên viên quảng cáo online (Meta Ads, Google Ads), viết nội dung SEO… Tuy vậy, số lượng nhân sự đáp ứng được yêu cầu thực chiến là rất ít. Chúng tôi thường tuyển các bạn học ngành Digital Marketing, rồi mới đào tạo chuyển sang mảng vận hành sàn. Quá trình này mất trung bình từ 1-3 tháng, đôi khi còn lâu hơn.

Về kỹ năng, có thể chia làm bốn nhóm chính: kỹ thuật, vận hành sàn, phân tích dữ liệu và sáng tạo nội dung. Trong đó, phân tích dữ liệu và sáng tạo nội dung là hai kỹ năng “đau đầu” nhất. Kỹ thuật hay vận hành sàn có thể đào tạo nhanh và làm sẽ quen, nhưng phân tích dữ liệu thì đòi hỏi tư duy logic, khả năng đặt câu hỏi và nhìn số liệu như một dạng ngôn ngữ chiến lược. Còn sáng tạo nội dung thì luôn mới mỗi ngày, không ai dám chắc người từng làm được video viral có thể tiếp tục tạo ra video viral thứ hai.

Chính vì vậy, doanh nghiệp ngày nay không chỉ cần người có kỹ năng, mà còn rất cần những bạn có khả năng quan sát, học hỏi và thích nghi liên tục. TMĐT là ngành biến động hàng giờ, ai không học, không đổi mới sẽ bị bỏ lại rất nhanh.

-Với vai trò vừa là giảng viên, vừa là người trực tiếp tuyển dụng, ông đánh giá như thế nào về chất lượng sinh viên sau đào tạo nghề hiện nay của ngành Công Thương?

Ông Trần Bình Trọng: Tôi đánh giá khá cao chất lượng sinh viên tốt nghiệp từ các trường đào tạo nghề ngành Công Thương hiện nay. Điều đáng ghi nhận là nhiều trường đã có bước chuyển mình rất nhanh và mạnh, cập nhật kịp thời các kiến thức thực tiễn, không còn chỉ giảng dạy theo kiểu "lý thuyết thuần túy" mà đã đưa vào chương trình nhiều nội dung bám sát yêu cầu công việc trong doanh nghiệp.

Một điểm tích cực nữa là phương pháp giảng dạy cũng được đổi mới mạnh mẽ. Thay vì chỉ học theo kiểu đọc chép, các trường đang áp dụng mô hình kết hợp giữa lý thuyết, thực hành và mô phỏng. Đặc biệt, nhiều trường đã mời các chuyên gia từ doanh nghiệp trực tiếp tham gia giảng dạy hoặc cố vấn chương trình học. Điều này cực kỳ quan trọng vì sinh viên không chỉ học “cái gì”, mà còn hiểu được “vì sao” và “ứng dụng như thế nào” trong môi trường làm việc thật.

Bên cạnh đó, những kỳ thực tập, học kỳ doanh nghiệp hay dự án cuối khóa mang tính ứng dụng cao đang giúp sinh viên va chạm thực tế sớm hơn. Từ đó, các bạn có khả năng hòa nhập nhanh với doanh nghiệp, bắt nhịp tốt với công việc và thậm chí có thể đảm nhiệm vai trò thực chiến chỉ sau một thời gian ngắn.

Tất nhiên, vẫn còn những khoảng trống cần cải thiện, đặc biệt là kỹ năng mềm, tư duy phản biện và khả năng sáng tạo nội dung nhưng với đà chuyển đổi tích cực từ phía nhà trường, cộng với sự đồng hành sâu sát từ phía doanh nghiệp, tôi tin rằng chất lượng nguồn nhân lực TMĐT nói riêng và ngành Công Thương nói chung sẽ ngày càng tiệm cận chuẩn thực tế của thị trường.

Chính sách đồng hành cùng doanh nghiệp

-Ông đánh giá như thế nào về chất lượng sinh viên hiện nay từ các trường đào tạo nghề, và doanh nghiệp có cách nào để đồng hành cùng nhà trường hiệu quả hơn?

Ông Trần Bình Trọng: Tôi đánh giá cao sự chuyển mình của các trường đào tạo nghề trong ngành Công Thương những năm gần đây. Nhiều chương trình đào tạo đã thoát khỏi lối giảng dạy hàn lâm, bắt đầu chú trọng hơn đến thực hành, mô phỏng và kết nối với doanh nghiệp. Việc mời các chuyên gia doanh nghiệp giảng dạy hoặc tư vấn chương trình giúp sinh viên tiếp cận gần hơn với nhịp thở của thị trường.

Tuy nhiên, vẫn còn những khoảng trống đáng lưu ý. Đó là các kỹ năng mềm như làm việc nhóm, tư duy phản biện, sáng tạo nội dung, trình bày ý tưởng. Nếu không rèn luyện trong môi trường thực tế, sinh viên rất dễ rơi vào trạng thái "biết nhưng không làm được".

Tại InterData, chúng tôi đã xây dựng mô hình đào tạo nội bộ cho sinh viên thực tập theo hướng “cầm tay chỉ việc”, chia nhóm kỹ năng chuyên biệt: vận hành sàn, chạy quảng cáo, viết nội dung, phân tích dữ liệu… Mỗi nhóm đều có leader nhiều kinh nghiệm đồng hành, hướng dẫn cụ thể. Tuần đầu tiên sinh viên sẽ được học về quy trình làm việc, công cụ sử dụng, văn hóa doanh nghiệp. Nhờ đó, các bạn không còn cảm giác bị “ném vào chảo dầu”, mà từng bước xây dựng được tự tin.

Đặc biệt, tôi rất ủng hộ các mô hình “học kỳ doanh nghiệp” cho phép sinh viên làm thật trong môi trường thật. Khi nhà trường và doanh nghiệp cùng thiết kế chương trình và triển khai thực tế, chúng ta sẽ có một “cú bắt tay” đúng nghĩa nơi mà đào tạo không còn là chuyện riêng của nhà trường nữa.

-Với những vùng còn nhiều khó khăn như nông thôn, miền núi, đặc biệt là các vùng khó khăn, ông nhìn nhận như thế nào về tiềm năng nhân lực và vai trò của chính sách hỗ trợ đào tạo nghề trong phát triển nguồn nhân lực thương mại điện tử?

Ông Trần Bình Trọng: Tôi cho rằng nguồn nhân lực từ vùng nông thôn, miền núi, đặc biệt là các vùng khó khăn là một mảnh đất rất giàu tiềm năng, nhưng cần có chính sách và cách tiếp cận phù hợp. Chúng tôi từng tuyển một số bạn trẻ đến từ vùng sâu vùng xa, các bạn có điểm chung là rất cầu tiến, chăm chỉ, không ngại học. Tuy nhiên, vẫn còn những rào cản: kỹ năng số hạn chế, ít được tiếp xúc với công nghệ mới, và thiếu tự tin khi bước vào môi trường làm việc chuyên nghiệp.

Hiện tại, InterData đang triển khai kế hoạch xây dựng nhà máy tại miền Tây, và đặc biệt là xây dựng đội ngũ TMĐT ngay tại địa phương. Chúng tôi không muốn “kéo” nhân sự về thành phố, mà muốn đào tạo và vận hành tại chỗ, vừa tiết kiệm chi phí, vừa tạo cơ hội việc làm tại vùng.

Đặc biệt với thương mại điện tử, nơi địa lý không còn là rào cản lớn thì việc phát triển nhân lực tại vùng sâu vùng xa hoàn toàn khả thi. Nhưng để làm được điều đó, cần một hành lang chính sách linh hoạt và dũng cảm đặt niềm tin vào “những người bên ngoài bản đồ số hiện tại”.

Theo ông Trần Bình Trọng, chính sách đào tạo nghề chính là “chìa khóa” để TMĐT phát triển bền vững ở Việt Nam. Nếu không có chính sách dẫn đường, cả nhà trường và doanh nghiệp đều bị động. Điều cần nhất hiện nay là: hỗ trợ tài chính và nhân lực cho các trường đào tạo nghề ở vùng khó khăn, khuyến khích doanh nghiệp tham gia thiết kế chương trình và tiếp nhận sinh viên, đồng thời xây dựng mô hình đào tạo linh hoạt, kết hợp lý thuyết tại chỗ và thực hành trong doanh nghiệp.