Tin Khu Vực 
Khi OCOP cần 1 không gian trình diễn mới
Việt Nam đã và đang xây dựng được một hệ thống sản phẩm đặc trưng đa dạng với 14.642 sản phẩm OCOP sản phẩm được xếp hạng từ 3 sao trở lên. Tuy nhiên, bên cạnh những thành công bước đầu về nhận diện thương hiệu địa phương, một thách thức đang đặt ra ngày càng rõ nét: đó là làm sao để sản phẩm OCOP không chỉ dừng lại ở việc đạt sao và “lên sàn”, mà còn chạm tới thị trường bằng cảm xúc, câu chuyện và trải nghiệm thật sự của người tiêu dùng.
Trong bối cảnh người tiêu dùng ngày càng đòi hỏi những giá trị gắn với bản sắc, chất lượng, minh bạch quy trình và tính chân thực, thì du lịch nông thôn nổi lên như một “sân khấu” tiềm năng, nơi sản phẩm OCOP có thể “diễn” đúng nghĩa, không chỉ hiện diện mà còn được kể chuyện, được trải nghiệm, được hiểu sâu hơn. Không gian du lịch, với đặc trưng gần gũi văn hóa, sinh thái, con người, trở thành môi trường tự nhiên để sản phẩm OCOP chuyển hóa từ vật thể hàng hóa sang biểu trưng văn hóa sống động.
Chị Hoàng Thị Mỵ, thành viên Tổ hợp tác làm bánh ngô người Mông tại Lào Cai chia sẻ: “Trước đây tụi em chỉ mang bánh đi chợ phiên và bán cầm chừng, nhưng từ lúc có tour cho khách đến làm bánh và trải nghiệm từng công đoạn, hiểu được vì sao bột ngô phải ngâm mấy ngày, phải xay bằng tay mới ra được bánh ngon thì đã bán được nhiều bánh hơn. Có người còn đặt thêm gửi về Hà Nội”.
Du khách trải nghiệm khu sản xuất sản phẩm địa phuơng tại điểm du lịch xã Hồng Vân. Ảnh: VGP
Những năm gần đây, nhiều mô hình kết hợp du lịch cộng đồng với trải nghiệm sản phẩm OCOP đã hình thành và bước đầu cho thấy hiệu quả rõ rệt. Tại các tỉnh vùng miền núi phía Bắc, nhiều hợp tác xã, hộ sản xuất OCOP đã xây dựng các chương trình đón khách đến tham quan quy trình sản xuất, tham gia vào các công đoạn chế biến, thưởng thức sản phẩm ngay tại chỗ. Không chỉ nâng cao giá trị kinh tế, mô hình này còn giúp xây dựng lòng tin của người tiêu dùng ngay từ “gốc rễ” là quy trình và con người sản xuất.
Anh Nguyễn Văn Tài, một du khách từ Hà Nội sau chuyến đi trải nghiệm trồng và hái chè tại xã Tả Phìn (Lào Cai) chia sẻ với phóng viên Báo Công Thương: “Lúc mua chè trong siêu thị, tôi chẳng bao giờ nghĩ nhiều. Nhưng đến đây, tự tay hái, thấy họ sao chè bằng củi, cả nhóm không ai nỡ mặc cả. Mỗi gói chè giống như mang về một kỷ niệm thật sự, chứ không chỉ là thứ để pha uống”.
Một ví dụ tiêu biểu là trải nghiệm làm bánh ngô và dệt vải lanh của phụ nữ dân tộc Mông tại Lào Cai. Thay vì chỉ bán bánh hoặc tấm vải thô tại hội chợ, các chị em đã tổ chức thành tour trải nghiệm cho du khách. Người mua trở thành người “đồng sáng tạo”, khi họ được nhìn tận mắt, sờ tận tay, và hiểu cả câu chuyện đằng sau từng sản phẩm. Tỷ lệ khách mua hàng sau khi trải nghiệm tăng gần gấp đôi, và quan trọng hơn, họ trở thành những đại sứ truyền miệng cho sản phẩm đó.
Chị Hầu Thị Dở, người đang vận hành điểm dệt vải lanh truyền thống tại bản Phố (Bắc Hà), cho biết: “Có ngày khách chỉ 5 người thôi nhưng họ ngồi lại 2-3 tiếng, vừa thử quay sợi vừa hỏi chuyện văn hóa Mông. Mình cảm thấy tự hào, và cũng không cần đi đâu xa bán hàng nữa, khách đến tận nhà rồi”.
Có thể nói, trải nghiệm là hình thức quảng bá sâu sắc và bền vững nhất. Khi người tiêu dùng tham gia vào hành trình sản phẩm, từ vùng nguyên liệu, quy trình chế biến, đến con người làm ra sản phẩm, họ không chỉ mua hàng mà còn mua một giá trị cảm xúc, gắn kết lâu dài. Điều này chính là “lỗ hổng” mà nhiều chương trình xúc tiến OCOP hiện nay chưa thể lấp đầy nếu chỉ dừng ở bao bì, xếp hạng hay quảng cáo truyền thống.
Tuy nhiên, “sân khấu” du lịch không chỉ mang lại giá trị cho riêng OCOP. Chính ngành du lịch nông thôn cũng đang rất cần OCOP như một chất liệu để tạo nên bản sắc và sự khác biệt. Trong khi nhiều khu du lịch nông nghiệp hiện nay có dấu hiệu đơn điệu, thiếu điểm nhấn thì các sản phẩm OCOP mang đến một cơ hội phong phú để thiết kế các tour trải nghiệm độc đáo, mang đậm hồn quê, nét nghề và văn hóa địa phương.
Anh Phạm Hoài Nam, hướng dẫn viên tự do tại Ninh Bình, bày tỏ: “Khách nước ngoài đặc biệt thích những nơi còn giữ nghề truyền thống. Tôi từng đưa khách vào điểm làm nước mắm OCOP ở Kim Sơn, họ vừa nghe mùi đã tò mò, nhìn cách ủ chượp xong là họ đặt mua luôn chứ không chờ tới cửa hàng”.
Làm du lịch OCOP: Cần nhiều hơn một khát vọng
Sự cộng hưởng giữa OCOP và du lịch nông thôn là một tất yếu khách quan. Tuy nhiên, để mối liên kết này phát triển thực chất, bền vững và nhân rộng, vẫn còn nhiều điểm nghẽn cần tháo gỡ, đặc biệt là về chính sách, mô hình tổ chức và năng lực thực thi ở cấp cơ sở.
Chị Nguyễn Thị Thoa, chủ mô hình homestay kết hợp sản phẩm OCOP tại Lào Cai chia sẻ: “Gia đình tôi sản xuất rượu táo mèo và chế biến các món ăn bản địa như gà nướng mắc khén, xôi ngũ sắc được chứng nhận OCOP 3 sao. Chúng tôi muốn kết hợp du lịch trải nghiệm để tăng thu nhập, nhưng lại không biết bắt đầu từ đâu vì quá nhiều thủ tục. Làm chỗ ở thì vướng quy định lưu trú, muốn cho khách tham quan xưởng thì phải qua an toàn thực phẩm, muốn tổ chức tour lại không đủ điều kiện pháp lý. Có ý tưởng rồi, nhưng triển khai thì bị rối, nên đành làm nhỏ lẻ tự phát”.
Câu chuyện của chị Thoa là ví dụ điển hình cho những chủ thể OCOP muốn mở rộng thành mô hình du lịch, trải nghiệm, giáo dục, nhưng lại gặp nhiều vướng mắc về quy định hành chính. Một cơ sở sản xuất nông nghiệp muốn đón khách tham quan phải trải qua quy trình thẩm định nhiều tầng, từ xây dựng, vệ sinh an toàn thực phẩm, điều kiện đón khách lưu trú cho đến quản lý tour tuyến. Trong khi đó, chưa có một đầu mối chính sách tích hợp nào giúp người dân tiếp cận và triển khai trọn gói.
Quầy hàng sản phẩm OCOP được bày bán tại các trạm dừng nghỉ. Ảnh: Phương Thanh
Tại xã Mai Châu (Phú Thọ), cơ sở Homestay Mộc Miên của bà Nguyễn Thị Hạnh không lúc nào vắng khách. Khách đến đây không đơn thuần để nghỉ ngơi mà để sống như người bản địa: cùng chủ nhà nấu cơm lam, ủ rượu cần, dệt thổ cẩm, nghe kể chuyện về cây thuốc, về bữa ăn của người Mường.
Nhiều sản phẩm OCOP địa phương như rượu cần Hòa Bình (trước 1/7) 4 sao, khăn thổ cẩm, thịt lợn bản muối ủ truyền thống… đều được bà Hạnh giới thiệu trong mỗi bữa ăn hoặc tour trải nghiệm. “Tôi không trưng bày sản phẩm như ở hội chợ, mà lồng ghép chúng vào sinh hoạt thường ngày. Khi khách được ăn, được dùng, được thử, thì họ mới hiểu tại sao sản phẩm này đáng giá 3 sao hay 4 sao”, bà Hạnh chia sẻ.
Theo bà Hạnh, khách du lịch giờ đây quan tâm nhiều hơn đến giá trị thật và họ muốn nhìn thấy sự chân thực từ chính những người làm ra sản phẩm. Vì vậy, vai trò của người làm du lịch nông thôn giờ không chỉ là người phục vụ, mà là “chủ nhà kể chuyện”, dẫn dắt du khách đi qua những tầng văn hóa gắn với từng sản vật.
Dù tiềm năng rất lớn, song việc kết nối OCOP với du lịch nông thôn vẫn còn nhiều lực cản. Không ít sản phẩm OCOP khi đưa vào homestay hoặc tour du lịch lại bị “ngợp” vì thiếu chuẩn hóa về bao bì, thiếu hướng dẫn sử dụng, hoặc không có thông tin truy xuất rõ ràng. Nhiều chủ cơ sở lưu trú muốn đưa sản phẩm vào thực đơn hoặc trưng bày nhưng vướng về thủ tục, lo ngại về chất lượng.
Cũng có không ít nơi phát triển du lịch cộng đồng nhưng lại chưa gắn kết tốt với chương trình OCOP. “Chúng tôi từng đến một bản du lịch nổi tiếng nhưng không tìm thấy sản phẩm OCOP nào được bày bán hay giới thiệu. Khi hỏi thì người dân nói họ không biết sản phẩm nào là OCOP, cũng không biết cách trưng bày cho hấp dẫn”, một hướng dẫn viên du lịch tại Hà Nội chia sẻ.
Việc xây dựng bản đồ du lịch OCOP, thiết kế sản phẩm du lịch theo tour tuyến chuyên biệt, và liên kết điểm đến giữa các xã có sản phẩm OCOP đặc sắc cũng là hướng đi cần triển khai bài bản. Ngoài ra, chính sách hỗ trợ quảng bá, số hóa sản phẩm, kết nối các nền tảng du lịch và thương mại điện tử cần được đẩy mạnh.
Trong bối cảnh thị trường cạnh tranh ngày càng khốc liệt, sản phẩm đặc sản nếu không có sân khấu để thể hiện, không có cảm xúc để gắn kết, sẽ mãi luẩn quẩn trong vòng xoáy bán rẻ, giá thấp, thiếu động lực đổi mới. Du lịch nông thôn, nếu được nhìn nhận đúng vai trò, chính là bệ phóng để OCOP cất cánh, không bằng những tuyên ngôn to tát mà bằng sự đồng hành tự nhiên giữa sản phẩm - con người - không gian sống.
