Cửa khẩu thông minh: Cầu nối đưa sản phẩm vùng cao vươn xa

Khi hạ tầng thương mại lên tầm mới

Trên dải biên giới phía Bắc, Lạng Sơn từ lâu đã là cửa ngõ giao thương sôi động bậc nhất cả nước. Nhưng bước chuyển mình mạnh mẽ nhất chỉ thực sự bắt đầu khi mô hình cửa khẩu thông minh được triển khai tại các tuyến đường chuyên dụng thuộc Cửa khẩu quốc tế Hữu Nghị. Hệ thống này ứng dụng đồng bộ công nghệ nhận diện biển số, quét mã QR, soi chiếu X-ray 3D, quản lý dữ liệu hàng hóa bằng AI và IoT, giúp giảm thời gian thông quan từ vài ngày xuống chỉ còn vài giờ.

Với bà con các dân tộc thiểu số ở các khu vực vùng cao như Cao Lộc, Lộc Bình, Văn Quan, đây không chỉ là cải tiến kỹ thuật của ngành Công Thương, mà là một “cầu nối” thực sự. Nông sản, sản phẩm thủ công, hàng chế biến từ thảo quả, hồi, quế, mộc nhĩ… nay không còn bị ùn ứ ở cửa khẩu, không lo hư hỏng vì chờ đợi. Thay vào đó, hàng hóa được xử lý nhanh, giảm chi phí vận chuyển, gia tăng giá trị khi đến tay khách hàng trong và ngoài nước.

Chính quyền tỉnh xác định, việc xây dựng và phát triển kết cấu hạ tầng thương mại đồng bộ, hiện đại không chỉ phục vụ lưu thông hàng hóa nội địa, mà còn hỗ trợ xuất khẩu. Tại khu vực đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, hạ tầng này bao gồm cả kho lạnh, bãi tập kết hàng hóa, trung tâm logistics và các điểm kết nối với sàn thương mại điện tử, tạo nên “mạng lưới” hỗ trợ tiêu thụ xuyên suốt.

Trao đổi với Báo Công Thương, ông Nguyễn Đình Đại, Giám đốc Sở Công Thương tỉnh Lạng Sơn cho biết: “Trước khi triển khai cửa khẩu thông minh, chúng tôi đã áp dụng mô hình cửa khẩu số, ứng dụng công nghệ thông tin vào quản lý, vận hành các thủ tục thông quan. Mục tiêu là rút ngắn thời gian, giảm chi phí, tạo thuận lợi tối đa cho doanh nghiệp và lực lượng chức năng.

Với cửa khẩu số, mọi thông tin được xử lý trên môi trường trực tuyến, doanh nghiệp và hộ kinh doanh không còn phải mang theo hồ sơ giấy để nộp tại các lực lượng chức năng. Thay vào đó, toàn bộ dữ liệu được cập nhật, chia sẻ và xử lý qua phần mềm cửa khẩu số. Nhờ vậy, năng lực thông quan tại các cửa khẩu đã tăng gấp 2–3 lần so với trước đây.

Trong tương lai, khi cửa khẩu thông minh đi vào hoạt động, cửa khẩu số vẫn tiếp tục được duy trì và tích hợp, tạo thành một hệ thống đồng bộ, giúp quy trình thông quan diễn ra nhanh chóng, an toàn và hiệu quả hơn, qua đó hỗ trợ tốt hơn cho hoạt động xuất khẩu hàng hóa, đặc biệt là các sản phẩm của bà con vùng đồng bào dân tộc thiểu số”.

Giám đốc Sở Công Thương Lạng Sơn nhấn mạnh, “cửa khẩu thông minh” không chỉ là sự thay đổi về công nghệ, mà còn là bước tiến quan trọng trong việc tối ưu hóa hạ tầng thương mại quốc gia, đảm bảo tính liên thông giữa các khâu từ sản xuất, vận chuyển, lưu kho đến xuất khẩu.

Cơ hội vàng cho sản phẩm vùng cao

Nhờ cửa khẩu thông minh, các hợp tác xã và hộ sản xuất của bà con dân tộc thiểu số có điều kiện tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị. Sản phẩm OCOP của Lạng Sơn như na Chi Lăng, hồi Văn Quan, quế Tràng Định hay chè shan tuyết Mẫu Sơn… đều có thể nhanh chóng qua biên giới, tiếp cận thị trường Trung Quốc và xa hơn nữa.

Thực tế cho thấy, thời gian thông quan rút ngắn không chỉ giúp hàng hóa giữ được chất lượng, mà còn giảm chi phí lưu kho, vận chuyển. Ví dụ, với những mặt hàng tươi sống như na, mận, dưa lê hay rau xanh, việc giảm từ 2-3 ngày xuống chỉ vài giờ đồng nghĩa với việc giữ nguyên độ tươi ngon, giúp giá bán ổn định hoặc cao hơn so với trước. Điều này mang lại lợi ích thiết thực cho bà con nông dân và hợp tác xã.

Không chỉ dừng ở xuất khẩu, hạ tầng này còn giúp tiêu thụ nội địa thuận lợi hơn. Thông qua hệ thống kho, bãi và chợ đầu mối hiện đại, sản phẩm của bà con được bảo quản tốt hơn, phân phối sâu vào các đô thị lớn, đồng thời kết nối với du lịch, ẩm thực và dịch vụ trải nghiệm. Điều này mở ra hướng phát triển bền vững, vừa đảm bảo đầu ra, vừa giữ gìn bản sắc văn hóa vùng miền.

Theo định hướng của tỉnh Lạng Sơn, đến năm 2030, hệ thống hạ tầng thương mại tại khu vực cửa khẩu sẽ được hoàn thiện đồng bộ, kết nối liền mạch từ vùng sản xuất đến các tuyến vận tải quốc tế. Các dự án nâng cấp đường giao thông vùng cao, mở rộng bãi đỗ xe container, đầu tư kho lạnh và trung tâm đấu giá nông sản đang được triển khai mạnh mẽ.

Đặc biệt, mô hình này được gắn với các chương trình hỗ trợ của Nhà nước cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi: hỗ trợ vốn, đào tạo kỹ năng chế biến, đóng gói, truy xuất nguồn gốc; kết nối doanh nghiệp thu mua; hướng dẫn bà con tham gia sàn thương mại điện tử. Nhờ đó, hạ tầng thương mại không chỉ là những con đường hay nhà kho, mà trở thành “hệ sinh thái” phục vụ tiêu thụ sản phẩm một cách hiệu quả và bền vững.

Cửa khẩu thông minh ở Lạng Sơn vì thế không chỉ là một sáng kiến công nghệ, mà là mô hình phát triển kinh tế vùng biên kiểu mới, nơi hạ tầng hiện đại gắn kết với nông sản truyền thống, nơi công nghệ số đồng hành cùng bàn tay người nông dân dân tộc thiểu số.

Từ những quả na xanh mướt vườn đồi Chi Lăng, những cánh hồi thơm nồng xứ Văn Quan, cho đến từng gùi chè shan tuyết trên đỉnh Mẫu Sơn… tất cả đang được đưa ra thế giới nhanh hơn, an toàn hơn nhờ “cửa khẩu thông minh”. Đó là minh chứng rằng, khi hạ tầng thương mại được đầu tư đồng bộ, hiện đại và bền vững, thì con đường đưa sản phẩm vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi vươn xa sẽ ngày càng rộng mở.

Mô hình cửa khẩu thông minh tại Lạng Sơn không chỉ tạo bước đột phá trong quản lý biên mậu, mà còn mở ra cơ hội vàng để sản phẩm vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi tìm đường ra thị trường lớn, góp phần xây dựng kết cấu hạ tầng thương mại hiện đại, đồng bộ và bền vững.