Chuyện trăm năm với… ''Người cùng khổ''

Tờ báo ra đời khi đó được ví như tạo ra “một luồng gió mới thổi đến nhân dân các nước bị áp bức”.

Những lá thư ‘không gửi cho hiện tại”

Những ngày đầu tháng 6, Bảo tàng Báo chí cách mạng Việt Nam thêm nhộn nhịp. Giữa căn phòng chất đầy các tư liệu, hiện vật chứa đựng biết bao ký ức hào hùng của nền báo chí cách mạng Việt Nam, Thạc sĩ Thân Quang Minh, cán bộ bảo tàng chào đón chúng tôi bằng chất giọng khản đặc. Xen lẫn câu chuyện về hành trình đi tìm lại bản số 1 đầu tiên của tờ "Le Paria – Người cùng khổ” do chính lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh là người sáng lập, liên tục bị ngắt quãng bởi những cuộc điện thoại hẹn gặp bởi dịp này đơn vị đang vào dịp "cao điểm” vì sắp đến “ngày của các nhà báo” nên có rất nhiều đoàn khách ghé thăm.

Qua ô cửa sổ, hướng ánh mắt ra những tòa cao ốc đang phản chiếu ánh nắng lấp lánh, thạc sĩ Thân Quang Minh như nhớ lại những ngày tháng tới Paris hoa lệ để tìm lại ký ức hơn 100 năm trước của một tờ báo được ví như ánh sáng soi đường cho những người bị áp bức dám đứng lên đòi lại công lý cho chính mình.

Các lá thư liên tục gửi đi tới khắp nơi tại Pháp như Thư viện quốc gia, Trung tâm lưu trữ quốc gia nhằm tìm kiếm hy vọng từ "ánh sáng lấp lánh" của Le Paria giữa Paris hoa lệ 100 năm trước. May mắn thay, các đồng nghiệp đến từ Pháp và châu Âu khi biết được mục đích của công việc tìm kiếm đã nhiệt tình giúp đỡ. Các bạn đã cung cấp "manh mối" cho Bảo tàng Báo chí cách mạng Việt Nam 25 số báo của Le Paria hiện đang được lưu giữ cẩn thận tại Thư viện quốc gia Pháp. Tuy nhiên, qua liên hệ và tra cứu thì các cơ quan này không có tờ số 1.

Bằng một niềm tin nhất định bản đầu tiên của "Người cùng khổ" sẽ xuất hiện, những lá thư tiếp tục lên đường, lần này vượt đại dương đến Mỹ, đến Anh, đến những trung tâm lưu trữ ít người biết tên. Và rồi, thật may mắn xuất hiện trong email hồi âm từ bà Fabienne Muddu - Bảo tàng lịch sử di trú Pháp đã đem đến hy vọng cho Thạc sĩ Thân Quang Minh và cộng sự. Qua giới thiệu của bà Fabienne Muddu, ông Minh gặp được bà Olivia Pelletier – một chuyên gia phụ trách kho lưu trữ về Đông Dương tại Trung tâm Lưu trữ Quốc gia Hải ngoại của Pháp. Bà không biết tiếng Việt nhưng bà biết Nguyễn Ái Quốc và Việt Nam. Khi biết được mục đích của công cuộc tìm kiếm, bà Olivia Pelletier nhiệt tình giúp đỡ, lần giở hơn 8.000 trang tư liệu về Chủ tịch Hồ Chí Minh đang được lưu giữ dài tới khoảng 4 km. Và cuối cùng, trong bóng tối của kho tư liệu cũ, một bản scan chất lượng cao của Le Paria số 1 được tìm thấy.

Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc - linh hồn của "Người cùng khổ"

Theo chia sẻ của Thạc sĩ Thân Quang Minh, hơn 100 năm trước, người thanh niên yêu nước Nguyễn Ái Quốc đã cùng các nhà hoạt động cách mạng quốc tế đến từ các nước thuộc địa khác của Pháp như Algeria, Tunisia, Morocco… lập Hội liên hiệp thuộc địa và xuất bản tại Pháp tờ Le Paria (Người cùng khổ). Tờ báo được in trên khổ giấy 36x50 cm với tên báo được kéo dài suốt cả trang báo. Tên báo được viết bằng ba thứ tiếng: chính giữa, nổi bật nhất được viết bằng tiếng Pháp, chữ Ả Rập ở bên trái và chữ Hán ở bên phải được dịch thành “Lao động báo”.

Dưới tên báo là hàng chữ tiêu đề báo viết bằng tiếng Pháp là “Diễn đàn của các dân tộc thuộc địa” sau đổi thành “Diễn đàn của vô sản thuộc địa”; “Cơ quan của các dân tộc bị áp bức ở các thuộc địa” và cuối cùng là “Cơ quan của Hội Liên hiệp thuộc địa”… Số lượng in báo Le Paria không cố định, dao động từ 1.000 bản đến 5.000 bản.

Có thể khẳng định, với Le Paria (Người cùng khổ) lãnh đạo Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh là "linh hồn của tờ báo” khi vừa là một trong những nhà sáng lập, người chủ biên, chủ bút…. Như nhà nghiên cứu Phạm Thị Lại, cán bộ Bảo tàng Hồ Chí Minh trong bài viết với tiêu đề “Nguyễn Ái Quốc với tờ báo cách mạng đầu tiên Le Paria” từng khẳng định: Người là linh hồn, là cây bút chính của tờ báo. Tổng cộng, Người viết 38 bài với các bút danh khác nhau và có 5 bức tranh ký tên "Nguyễn Ái Quốc". Điển hình như báo Le Paria số 5 đăng 4 bài và 1 tranh của Người, chiếm gần hết trang nhất, số 11, 15 mỗi số có 3 bài của Nguyễn Ái Quốc...

Cũng theo chia sẻ của nhà nghiên cứu Phạm Thị Lại, ngay từ khi mới thành lập, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc tích cực vận động, tìm mọi cách cho báo Le Paria được xuất bản và tồn tại. Dự án ban đầu là thành lập một công ty hợp tác mang tên Le Paria để xuất bản báo, tiếc rằng số người đóng cổ phần không đủ, dự án đó không thực hiện được. Người cùng một nhóm nhỏ gồm 8 đồng chí cam kết dù sao cũng phải cho xuất bản ngay tờ báo bằng cách quyên góp tiền trong số các hội viên Hội Liên hiệp thuộc địa.

Dù bị theo dõi gắt gao, ngăn cản Le Paria được phát hành tại Pháp và các nước Đông Dương nhưng tờ báo vẫn được các thuỷ thủ yêu nước bí mật chuyển vào nước ta, về cảng Sài Gòn, Hải Phòng… rồi đến tay các nhân sĩ, học sinh, sinh viên yêu nước, trở thành "ánh sáng soi đường” đem lại cuộc sống tự do, ấm no và hạnh phúc thực sự cho tất cả mọi người, cho các dân tộc trên toàn thế giới…

Sau hơn 100 năm, Le Paria đã đi một hành trình dài mang bình minh của độc lập, tự do cho các dân tộc bị áp bức. Đó là ánh sáng lặng lẽ trong đêm dài áp bức, một đòn bẩy tinh thần cho các dân tộc thuộc địa dám đứng lên tranh đấu, không chịu cúi đầu…